شاهین مهاجری
بررسی فواصل تنبور بغدادی
فارابی * در کتاب “موسیقی کبیر”، تنبور بغدادی را از انواع معروف سازهای گروه تنبور ذکر می کند. به گفته او این ساز را در شهرهای عراق و حوالی آن و نیز مغرب و جنوب آن می نواختند. تنبور بغدادی کاسه کوچکتر از تنبور خراسان داشته و ۲ سیم بر آن می بستند. برای پرده بندی آن نیز طول بین شیطانک و خرک را تقسیم بر ۸ کرده و پرده ای بر آن جا می بستند.
این پرده دارای نسبت ۸/۷ طول سیم و نسبت فاصله ای ۷/۸ می باشد. سپس این فاصله به ۵ قسمت مساوی تقسیم شده و به این ترتیب
عملا طول سیم به ۴۰ قسمت طولی مساوی تقسیم می شد. ۵ تقسیم اولیه در نوازندگی این ساز مهمترین نقش را داشته اند. به گفته فارابی می توان در این ساز بقایای پرده بندی پیش از اسلام رامشاهده کرد. در شکل ۱ می توان تمام نسبتهای حاصل از این سیستم را در محدوده ۱ اکتاو مشاهده نمود. شکل ۱ نشاندهنده سیمی است که بین خرک و شیطانک یک ساز فرضی قرار گرفته است.
از جمله کوکهای رایج در تنبور بغدادی می توان موارد زیر را برشمرد:
۱- همصدایی دو سیم
۲- کوک بر اساس وجود ۱ فاصله مشترک بین دو سیم
شکل ۳
مثال ۱:کوک سیم پایین با فاصله ۱۹/۲۰ (معادل ۸۸.۸۰۰۷ سنت) زیر تر از سیم بالایی مطابق با دومین پرده. این کوک رایج ترین کوک تنبور بغدادی بوده است.
مثال ۲: کوک دو سیم با فاصله چهارم درست (۳/۴)
مثال ۳: کوک دو سیم به فاصله سوم بزرگ (۴/۵)
بررسی فواصل طبیعی در سیستم ۴۰-EDL و در تنبور بغدادی
سیستم فواصل طولی علی رغم ساختار خاص خود، سری فواصل “طبیعی” راتولید
می نماید. درشکل ۳ نام پاره ای از فواصل طبیعی مربوط به تنبور بغدادی را مشاهده می نمایید.
be har ba vojode honarmandani mesle to be 2 chiz fek mikone,aval inke ajab adamei ba che tavanai va mibale be ironi bodanesh va dovoin ke adam ehsase pochi mikone hon migue agar shahin navazandas pas ma chiim,be har hal az inke tahgigateto dar ejtiare hame mizari mamnonim.
eradatmand
massud