گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

شماره‌ی ششم مهرگانی منتشر شد

ششمین شماره دوفصلنامه پژوهشی مهرگانی ویژه بهار و تابستان ۱۳۹۲ منتشر شد و در وبسایت این نشریه قابل دسترسی است.

در این شماره پس از سخن نخست می توانید به ترتیب سه مقاله ی «پیشینه ی تنبک در تاریخ موسیقایی ایران» نوشته ی نرگس ذاکرجعفری، «چالش مفهوم «موسیقی دستگاهی» در مطالعات زیبایی شناختی ِ موسیقی ایران» نوشته ی پویا سرایی، «ارایه الگویی از ریتم تصادفی با وزن متغیر در موسیقی با استفاده از دنباله های ریاضی» نوشته ی عبداله عبدی را در بخش مقالات که مختص نوشتارهای پژوهشی تألیفی است بخوانید.

پس از مقالات تألیفی، ترجمه ی سخنرانی تئودور آدورنو در بابِ آنالیز موسیقی در نظر گرفته و با ترجمه ی وحید افتخار حسینی در اختیار علاقه مندان واقع شده است. در بخش نقد به معرفی و نقد کتاب «اقتصاد موسیقی» نوشته دکتر محمدرضا آزاده فر به قلم سعید یعقوبیان اختصاص داده شده است.

لازم به ذکر است، دریافت این دوفصلنامه‌ پژوهشی رایگان از نشانی اینترنتی www.mehregani.ir میسر است.

***

سخن نخست


همان گونه که در شماره ی پیشین مهرگانی درباره ی اهمیت زبان در اندیشه ورزی ها و به طور خاص در عالم موسیقی شناسی سخن راندیم، در این شماره ی دو فصلنامه‌ی مهرگانی به ترجمه ی سخنرانی یکی از مهم ترین فیلسوفان و نظریه پردازان هنر مدرن در بابِ آنالیز موسیقی اقدام کرده ایم.

این ترجمه اختصاص دارد به سخنرانی تئودور آدورنو (۱۹۶۹-۱۹۰۳) فیلسوف و منتقد اجتماعى مطرح آلمانی که موسیقی شناس و آهنگساز نیز بوده و بخش اعظم نوشته هایش درباره ی هنر و به طور خاص در مورد موسیقی است. آدورنو چند ماه پیش از فوتش در ۲۴ فوریه ۱۹۶۹، به ایراد سخنرانی ای تحت عنوان «درباره ی مسئله آنالیز موسیقی» پرداخته که بازتاب دهنده ی دیدگاه تخصصی تر وی به موسیقی و آنالیز موسیقی است و ازین رو ترجمه ی نظریات وی در این مورد می تواند مورد توجه علاقه مندان آنالیز موسیقی واقع شود.

آدورنو در این سخنرانی با روش خاص خود به تبیین مفهوم آنالیز در موسیقی و بررسی شیوه های آنالیز می پردازد و در جمع بندی کلی ای که صورت می دهد دو گونه موسیقی را از هم تفکیک می کند: گونه ای که به طور کلی از «بالا» به «پایین» جریان دارد؛ یعنی از «کلیت» به «اجزا» و آنگونه که از «پایین» به «بالا» یعنی از «جزء» به «کل» سامان یافته است.

بدین‌سان، بسته به این که کدام یک از این دو گونه بر ساختار موسیقی غالب باشد، به همان شکل آنالیز را نیز به سمت خود سوق خواهد داد. مترجم انگلیسی مکس پدیسن، متن را از روی نواری که صدای سخنرانی ضبط‌شده، بر روی کاغذ پیاده و ترجمه کرده است و از آنجا که این متن از ترجمه ی انگلیسی به فارسی برگردانده شده، هم یادداشت های مترجم انگلیسی را در بر دارد و هم یادداشت های مترجم فارسی. ازین رو برای تفکیک یادداشت های مترجم انگلیسی و مترجم فارسی برخلاف شیوه ی معمول مقالات مهرگانی از هر دو نوع یادداشت های پانویس و پی‌نوشت‌ استفاده شده است: پانویس‌ها برای توضیحات مترجم فارسی و پی‌نوشت‌ها برای توضیحات مترجم انگلیسی.

پیش تر گفته بودیم که مهرگانی نقد آثار مکتوب و آثار شنیداری را نیز در سرلوحه کار خود قرار داده و از شماره های پیشین بخش نقد نیز به مجموعه مقالات مهرگانی گنجانده شده است.

در بخش نقد این شماره به نقد کتاب « اقتصاد موسیقی: فرایند تولید، بازاریابی و فروش محصولات (به همراه بررسی نظام اقتصادی موسیقی ایران)» نوشته محمدرضا آزاده فر پرداخته ایم که ارتباطی مستقیم با حوزه ی فعالیت مهرگانی ندارد ولی به دلیل محدودیت در کارهای پژوهشی داخلی و اهمیت موضوع کتاب، آن را در برنامه ی این شماره ی مهرگانی قرار داده ایم.

در بخش مقالات تألیفی چند مقاله داریم که از نظر موضوع و شیوه ی نگرش به موضوع در خور توجه‌اند. نرگس ذاکرجعفری در مقاله‌اش با عنوان «پیشینه ی تنبک در تاریخ موسیـقایی ایران» به جست و جوی ساز تنبک در رسالات کهن موسیقی، منابع تاریخی و منابع تصویری دوره های ایلخانی تا پایان صفویه می پردازد. نتیجه ی این مطالعه نشان می دهد تنبک که اصلی ترین ساز کوبه ای در موسیقی دستگاهی از عصر قاجار تا امروز به شمار می آید، در دوره های پیشین از چنین جایگاهی برخوردار نبوده است.

از سویی دیگر حضور تنبک در تصاویر مربوط به نمایش معرکه گیران و همچنین توصیف تنبک به عنوان ساز معرکه گیران و مقلدان در منابع تاریخی و همچنین رساله ای موسیقایی، حاکی از این است که این ساز کمتر در موقعیت های بزمی کاربرد داشته است.

تنبک از جمله سازهایی ست که به تدریج شأن اجتماعی اش دچار تغییر شده و جایگاهش از مراتب پایین اجتماعی به مهم ترین ساز کوبه ای در موسیقی دستگاهی تغییر یافته است. همچنین مؤلف مقاله با مراجعه به منابع تصویری و مکتوب به این موضوع می پردازد که تنبک را در گذشته به جای آنکه بر روی پا نهند، زیر بغل می گرفته و می نواخته اند و پس از تثبیت شدن تنبک به عنوان اصلی ترین ساز کوبه ای موسیقی دستگاهی که نوازنده از حالت ایستاده به صورت نشسته تغییر موقعیت داده، محل قرار گرفتن این ساز در دست نوازنده نیز تغییریافته و از زیر بازو بر روی پای نوازنده واقع شده است.

پویا سرایی در مقاله اش با عنوان «چالش مفهوم «موسیقی دستگاهی» در مطالعات زیبایی شناختی ِ موسیقی ایران» با بازنگری به حوزه ی مفهومی موسیقی دستگاهی تلاش کرده آن را از موسیقی کلاسیک ایرانی تفکیک نماید. وی نشان می دهد که ویژگی های زیبایی‌شناختی این دو گونه موسیقایی، کاملاً منفک از یکدیگر هستند. در این میان حوزه ی موسیقی دستگاهی وسعتی بسیار بیشتر از موسیقی کلاسیک ایرانی داشته و منبعی است برای زایش دیگر گونه‌های غیر کلاسیک موسیقی ایرانی.

عبدالله عبدی در مقاله ای تحت عنوان «ارایه الگویی از ریتم تصادفی با وزن متغیر در موسیقی با استفاده از دنباله های ریاضی»، ساختاری نو از ریتم ارائه داده است که موسیقی دان می تواند بر روی الگوی پیشنهادی ریتمیک مطرح‌شده، ملودی خود را استوار کند.

یاران مهرگانی:

نرگس ذاکرجعفری

پویا سرایی

آروین صداقت‌کیش

امیر مازیار

گفتگوی هارمونیک

گفتگوی هارمونیک

مجله آنلاین «گفتگوی هارمونیک» در سال ۱۳۸۲، به عنوان اولین وبلاگ تخصصی و مستقل موسیقی آغاز به کار کرد. وب سایت «گفتگوی هارمونیک»، امروز قدیمی ترین مجله آنلاین موسیقی فارسی محسوب می شود که به صورت روزانه به روزرسانی می شود.

دیدگاه ها ۳

  • با سلام و احترام ،به نظر میرسد که سایت مهرگانی غیر فعال است. با ارسال ایمیلی به آقایان سرایی و صداقت کیش ، دو تن از یاران مهرگانی، درخواست کردم تا درصورت امکان یک نسخه پی دی اف از مهرگانی ۶ دراختیار اینجانب قرار دهند. بنظر میرسد یا احتمالاً خواسته من خیلی! غیر معقول است!! یا دوستان فرصت کافی برای نگاه کردن به صندوق رایانامه خود را ندارند و یا بعلت سرعت پایین اینترنت هنوز ایمیل مرا دریافت نکرده اند! ضمناً آدرس رایانامه جناب پورسجاد نیز وجود خارجی ندارد!!

  • آقای پاینده نمی دونم چرا سایت مهرگانی غیرفعاله و چرا آقای سرایی به شما جواب ندادن. اما می دونم چرا آقای صداقت کیش جواب ندادن. ایشون از شهریور ۱۳۹۲ در زندان اوین هستن و طبیعتا نمی تونن ایمیل شما رو جواب بدن.

  • دوستان عزیز
    با پوزش فروان، مشکلی که وبگاه مهرگانی را از دسترس خارج کرده بود اکنون برطرف شده است. علاقه مندان می توانند شماره های این پژوهش نامه را از وبگاه دریافت کنند.

بیشتر بحث شده است