حمید فراهانی
اهمیت و ضرورت تحقیق
زبان فارسی و فرهنگ موسیقایی ایران تاریخی کهن دارد و در طول اعصار، انتقال مفاهیم و نمادهای موسیقایی عمدتاً به‌صورت شفاهی صورت گرفته است. با وجود اهمیت بالای موسیقی دستگاهی در فرهنگ ایرانی، نگرانی جدی از فراموشی و از بین رفتن بیان شفاهی این میراث به همراه خصوصیات منحصر به فرد آن، همانند دغدغه‌های مربوط به حفظ زبان فارسی و لهجه‌ها و گویش‌های مختلف جغرافیایی، وجود دارد (موسوی، ۱۳۹۵، ص. ۱۲۳). این نگرانی باعث شده است که پژوهشگران علاقه‌مند به عرصه فرهنگ و هنر به دنبال شناسایی و حفظ این گنجینه‌های زبانی و موسیقایی باشند. شعر کلاسیک فارسی، به ویژه آثار شاعران بزرگی چون فردوسی، نظامی، مولوی، سعدی و حافظ ، به دلیل استفاده گسترده از نمادها و اصطلاحات موسیقایی، فرصتی مهم برای مطالعه و استخراج این مفاهیم فراهم می‌آورد (کمالی، ۱۳۹۷، ص. ۸۷).
مطالعه واژگان و نشانه‌های موسیقایی در شعر این شاعران، نه تنها به شناخت بهتر تاریخ و فرهنگ موسیقایی ایران کمک می‌کند، بلکه مخاطبان گسترده‌تری از جمله دانشگاهیان، دانشجویان موسیقی و عموم مردم علاقه‌مند به شعر و ادبیات را نیز مخاطب قرار می‌دهد. این تحقیق با توجه به تأثیرگذاری آثار شعر کلاسیک بر فرهنگ و هنر ایران، می‌تواند به رشد و تعالی جوامع فرهنگی، هنری، و حتی اجتماعی و سیاسی منجر شود (نجفی، ۱۳۹۸، ص. ۱۵۰).
نمادها و نشانه‌ها در متون ادبی از حیث معنایی به دسته‌هایی چون دلالتگر، استعاری، یادبود، قدسی، طبیعی، مستور و مرسوم تقسیم می‌شوند (رادپور، ۱۳۹۶، ص. ۹۹). این مطالعه به بررسی این پرسش می‌پردازد که آیا اصطلاحات و واژگان موسیقایی در شعر فارسی صرفاً جنبه تاریخی و توصیفی دارند یا به عنوان نمادهایی چندوجهی در ساختار معنایی شعر نقش‌آفرینی می‌کنند.
اهداف تحقیق
هدف کلی این پژوهش، ارائه فهرستی دقیق و منسجم از واژگان و نشانه‌های موسیقایی به کار رفته در شعر پنج شاعر کلاسیک ایران است. این فهرست می‌تواند به عنوان منبعی کاربردی برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه موسیقی و ادبیات فارسی عمل کند و به حفظ و گسترش دانش مرتبط با موسیقی دستگاهی ایران کمک نماید.
اهداف جزئی تحقیق عبارت‌اند از:
- شناسایی اصطلاحات موسیقایی به‌کاررفته در اشعار فردوسی، نظامی، مولوی، سعدی، و حافظ ؛
- تحلیل نقش نمادین و استعاری این اصطلاحات در ساختار معنایی و زبانی شعر؛
- بررسی تأثیر این واژگان بر تصویرسازی هنری و انتقال مفاهیم عرفانی، اجتماعی و فرهنگی؛
- تبیین کاربرد اصطلاحات موسیقایی در ابعاد تاریخی و فرهنگی شعر کلاسیک فارسی؛
- فراهم آوردن بستری برای پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در حوزه ادبیات و موسیقی.
سوالات تحقیق
برای تحقق اهداف ذکر شده، این تحقیق به دنبال پاسخ به سؤالات زیر است:
- واژگان و اصطلاحات موسیقایی موجود در شعر شاعران کلاسیک فارسی شامل چه عناصری هستند؟
- این واژگان چگونه در ساختار زبانی و معنایی شعر به‌کار رفته‌اند؟
- آیا این اصطلاحات صرفاً دارای جنبه توصیفی و تاریخی‌اند یا نقش نمادین و استعاری نیز دارند؟
- چه تأثیری نمادها و اصطلاحات موسیقایی بر انتقال مفاهیم عرفانی، اجتماعی و فرهنگی در اشعار دارند؟
- این واژگان چگونه می‌توانند به حفظ و شناخت موسیقی دستگاهی ایران کمک کنند؟
۱ نظر