سیمین آقارضی، بانویی که صدای زیبای قانون در ایران بود (۱)

سیمین آقارضی درمنی، آذر ۱۳۱۷ در تهران دیده به جهان گشود و با ورود به هنرستان موسیقی، نخستین گام‌های آموختن را برداشت. او در ادامه، شاگردی استادان بزرگ موسیقی ایران را کرد و نواختن ویولُن را نزد ابوالحسن صبا، پیانو را در محضر جواد معروفی، تمبک را نزد حسین تهرانی و قانون را در محضر مهدی مفتاح آموخت.

این نوازنده که ساز اصلی‌اش ویولن بود، با خوانندگان سرشناس پیش و پس از انقلاب همکاری داشت و خودش آواز را نزد غلامحسین بنان آموخته بود.

افزون بر این، از دهه ۴۰ خورشیدی به بعد، چه پیش و چه پس از انقلاب، هرگاه صدای سحرانگیز ساز قانون در موسیقی متن فیلم یا سریالی ایرانی شنیده شده باشد، بیشتر حاصل سَرپنجه‌های او بوده است. سریال‌های «امام علی (ع)»، «تنهاترین سردار»، «مسافر ری»، «روز واقعه» و … تنها نگهدارنده بخشی از یادگارهای قانون‌نوازی سیمین آقارضی هستند. نوشته ای که پیش رو بر اساس یک نوشت مصاحبه با میرعلیرضا میرعلی‌نقی شکل گرفته است.
***
قانون، برای قرن‌ها در ایران مهجور مانده و به فراموشی سپرده شده بود تا این‌که از دهه ۴۰ خورشیدی دوباره به خانواده سازهای ایرانی بازگشت. می‌گویند منشاء این ساز ایران بوده و شاید هم قابل اثبات باشد، ولی مدتی طولانی بوده که در کشور ما، کسی با قانون و عود میانه‌ای نداشته است و این دو ساز بیشتر در کشورهای مجاور نواخته می‌شدند.

از ابتدای دودمان صفویه، ارتباط فرهنگی ایران و باقی کشورهای جهان اسلام قطع شد و عود و قانون به فراموشی رفتند. البته فضا برای سازهایی مثل تارِ پنج سیم فارسی باز شد که زمان قاجار دارای شش سیم شد، همچنین سه‌تار آمد.

چه کسی قانون را به ایران بازگرداند؟
روح‌الله خالقی، نخستین گام را برای احیای قانون‌ در ایران برداشت. او یک فرصت مطالعاتی به مهدی مفتاح  داد تا روی قانون عربی مطالعه کند. مرحوم مفتاح برای نواختن قانون، متدهایی را تدوین و شاگردانی را تربیت کرد که از آن میان می‌توان به سیمین آقارضی اشاره کرد.

از آن دوره، مسیر موسیقی در ایران از کشورهایی مثل ترکیه (عثمانی) و مصر جدا شد. سلیقه و ذائقه موسیقی ایرانی به سمتی رفت که سنتور برجسته و قانون ضعیف شد. برای همین، برای چند قرن، سه کانون اصلی ساز قانون در مشرق زمین، عبارت از عربی، ترکی و ارمنی بود.

این استاد روح‌الله خالقی بود که نخستین گام را برای احیای قانون‌نوازی در کشورمان برداشت. ایشان یک فرصت مطالعاتی به مهدی مفتاح (از استادان هنرستان موسیقی) داد تا به خارج از کشور برود و روی قانون عربی مطالعه کند. مرحوم مفتاح، با این‌که ساز تخصصی‌اش ویولن بود، در بازگشت به کشور، برای نواختن قانون، متدهایی را تدوین و شاگردانی را تربیت کرد که از آن میان می‌توان به سیمین آقارضی و ملیحه سعیدی اشاره کرد.