گفتگوی هارمونیک
محمدرضا امیرقاسمی (ویراستار کتاب) نیز دربارۀ محتوای این مجموعه چنین نوشته است:
مجموعه‌ای که پیشِ‌روی شما است با عنوان «مشق پیانو» در سال‌های ۱۲۹۴، ۱۲۹۵ و ۱۲۹۷ خورشیدی توسط محمودخان مفخم، ملقب به مفخم‌الممالک، تدریس شده است. این مجموعه در دو دفتر آمده؛ دفتر نخست، مشق پیانوی ایرانی مطابق با کوک فرنگی (بین‌المللی) و شامل سه جزوۀ چهارگاه و بیات اصفهان و ماهور است. دفتر دوم که بخش‌های زیادی از آن ناخوانا است و جملات و صفحاتش مرتب نیست شامل شور و متعلقات (بیات کُرد، دشتی، ابوعطا، افشاری) و سه‌گاه و همایون و نوا و راست‌پنجگاه می‌باشد. بدیهی است نگارنده پس از اینکه موفق به برگردان مجموعۀ دوم به خط نت بین‌المللی شد حتماً آن‌را هم انتشار خواهد داد.
این مجموعه در سال ۱۳۸۳ توسط مرحوم ابراهیم امیرقاسمی قاجار (پدربزرگ نگارنده) در اختیار بنده قرار گرفت. این جزوات درس‌هایی بودند که سرکار خانم مرحومه ملوک امیرقاسمی قاجار، عمۀ پدری اینجانب (درگذشته به سال ۱۳۸۶) و مرحوم اسماعیل امیرقاسمی قاجار، برادر وی (درگذشته به سال ۱۳۱۶) از محضر مفخم گرفته‌اند.
روش ویژۀ نت‌نگاری مفخم‌الممالک با ترکیبی از حروف فارسی و برخی نشانه‌های نت‌نویسی غربی و همچنین نبود نمونۀ صوتی مشخص کار برگردان این نت‌ها را به خط رایج موسیقی با سختی و پیچیدگی روبه‌رو کرده بود. این کار بایستی زودتر به ثمر می‌رسید ولی مشغله‌‌های کاری نگارنده باعث شد بیش از حد معمول طول بکشد. البته با توجه به اینکه هیچ اتفاقی در زندگی بی«حکمت» نیست و برای هر اتفاقی زمانی تعیین شده شاید نشر این مجموعه زودتر و در سال‌های گذشته باعث می‌شد کمتر توجهی به آن شود ولی در حال حاضر توجه بیشتری به هنر پیانونوازی ایرانی از سوی هنرمندان صورت گرفته و تعداد علاقه‌مندان جدی به نوازندگی پیانو در فضای موسیقی کلاسیک ایرانی بیشتر شده است.
پیانونوازی در موسیقی کلاسیک ایران میراث دورۀ قاجار و عصر ناصری است. پیانونوازی ایرانی حاصل تلاش چند نسل موسیقی‌دان فرهیخته و صاحب‌ذوق می‌باشد؛ موسیقی‌دانانی نظیر محمدصادق‌خان سُرورالملک، محمودخان مفخم‌الممالک، معتمدالملک یحیاییان، مشیرهمایون شهردار، حسین استوار، شاهزاده فرهادمیرزا معتمد، مرتضی محجوبی، جواد معروفی و… در این میان نقش مفخم‌الممالک بسیار بااهمیت و البته ناشناخته است.
پدر مفخم، ماشاءالله‌خان منتصرالملک، برادر انیس‌الدوله (از همسران ناصرالدین‌شاه قاجار) بود. بنابر نقل استاد خالقی در جلد اول کتاب سرگذشت موسیقی ایران، مفخم تعلیمات اولیۀ پیانو را نزد «ارسلان‌خان ناصرهمایون»، از صاحب‌منصبان موزیک نظام، فرا گرفت. مفخم‌الممالک با دربار قاجار رفت‌و‌آمد داشت و حتی دوره‌ای هم والی کرمان شد. بنابر نقلی غیرمستقیم، لقب مفخم‌الممالک را هم از سلطان صاحبقران دریافت کرد. بعدها و در دورۀ مظفرالدّین‌شاه بنابر دلایلی رابطۀ مفخم با دربار کمرنگ شد و وی کلاس مشق پیانو (به شیوۀ ایرانی) در شمیران دایر می‌کند. با توجه به اندک‌بودن پیانو در ایران و برخورداری طبقۀ بخصوصی از رجال درباری یا وابستگان آنها، اغلب شاگردان مفخم به‌طور حرفه‌ای وارد موسیقی نشدند.
طبق روایت روح‌الله خالقی، مفخم مردی افتاده و درویش‌مسلک بود و بسیار شیرین ساز می‌نواخت. مرحوم مفخم تار را هم نزد استاد بزرگ زمان، «آقاحسینقلی»، آموخته بود و با برادر بزرگوار او، «میرزاعبدالله»، و موسیقی‌دانان برجسته‌ای مانند «درویش‌خان» و «حسام‌السلطنه- جهانگیر مراد» دوستی داشت. همسر مفخم‌الممالک، به نام فرخنده‌خانم، همشیرۀ مشیرهمایون شهردار بود. از شاگردان مشهور مفخم می‌توان به «حسین استوار» و استاد کامل، «مرتضی محجوبی»، اشاره کرد.
۱ نظر