موسیقی در جوامع دیکتاتوری: پارادوکس کنترل و مقاومت (۶)

این نوع از مقاومت تنها به خلق آثار جدید محدود نمی‌شود، حتی باز تفسیر موسیقی‌های رسمی پیشین نیز می‌تواند به شکلی کنایی اقتدار را تضعیف کند. در آلمان شرقی، جوانان با تغییر آهنگ‌های رسمی کمونیستی و تبدیل آن‌ها به آثار طنزآمیز، نوعی مقاومت فرهنگی را رقم زدند که به مرور پایه‌های ایدئولوژیک رژیم را سست کرد (۹) این عمل، که اغلب در محافل خصوصی یا زیرزمینی انجام می‌شد، نشان‌دهندۀ آن بود که موسیقی می‌تواند به‌عنوان یک زبان غیرمستقیم، پیام‌هایی را منتقل کند که سانسور قادر به مهار آن‌ها نیست.

استفاده از موسیقی به‌عنوان شکنجه
برای فهم دقیق‌تر جایگاه موسیقی در جوامع دیکتاتوری، بررسی مواردی معاصر و غیرمتعارف ضروری است. استفاده از موسیقی به‌عنوان شکنجه در بازداشتگاه گوانتانامو و کاربرد آن در پروپاگاندای کره شمالی، دو نمونۀ متضاد اما مکمل از این پدیده‌اند که ابعاد متفاوتی از تعامل موسیقی و قدرت را آشکار می‌کنند.

در بازداشتگاه گوانتانامو، که از سال ۲۰۰۲ توسط ارتش ایالات متحده برای نگهداری مظنونان «جنگ علیه ترور» تأسیس شد، موسیقی به شکلی بی‌سابقه به ابزاری برای شکنجه تبدیل شد. بر اساس گزارش‌های بازماندگان و اسناد فاش‌شده، آهنگ‌هایی چون «رویای شیرین» (Sweet Dreams) (10) از متالیکا با شدت صوتی بالا و به‌صورت مداوم پخش می‌شدند تا مقاومت روانی زندانیان را در هم بشکنند این روش، که به «شکنجۀ صوتی» (۱۱) معروف شد، از ویژگی‌های ذاتی موسیقی همچون نفوذ به ناخودآگاه و تحریک بدن‌مندی به شکلی معکوس بهره می‌برد. از منظر روان‌شناختی، تکرار بی‌وقفۀ موسیقی، به‌ویژه در شرایط محرومیت حسی، به پدیدۀ «اضطراب صوتی» (۱۲) می‌انجامد که سیستم عصبی را تحت فشار قرار داده و حس انسجام شخصیتی را متلاشی می‌کند.

انتخاب آهنگ‌های غربی برای زندانیانی عمدتاً از خاورمیانه، نه تنها یک تهاجم صوتی، بلکه یک سلطۀ نمادین بود که هویت فرهنگی قربانیان را هدف قرار می‌داد. این کاربرد، که با دیگر تکنیک‌های شکنجه مانند محرومیت از خواب ترکیب می‌شد، نشان‌دهندۀ توانایی موسیقی در تبدیل شدن به ابزاری برای تخریب وجودی است.

در نقطۀ مقابل، کره شمالی نمونه‌ای از کاربرد موسیقی برای تثبیت دیکتاتوری از طریق پروپاگانداست. آهنگی چون «سرود ده گل آفتاب» (۱۳) نه تنها در مراسم رسمی، بلکه در فضاهای عمومی و از طریق بلندگوهای خیابانی پخش می‌شوند تا اطاعت و وفاداری را در ذهنیت جمعی نهادینه کنند. این استفاده که با تکرار و ساده‌سازی ملودیک همراه است، به نوعی «رژیم صوتی» شباهت دارد که هدفش جایگزینی هرگونه گفتمان متضاد با یک روایت واحد است. با این حال، گزارش‌هایی از گروه‌های مخفی که به موسیقی غربی (مانند کی-پاپ کره جنوبی) گوش می‌دهند، نشان‌دهندۀ آن است که حتی در این سیستم بسته، موسیقی می‌تواند به شکلی پنهان به میدان مقاومت تبدیل شود. این نفوذ که از طریق بازار سیاه و رادیوهای قاچاق وارد کره شمالی شده به‌ویژه در میان نسل جوان، نشانه‌ای از گسست در دیوار صوتی رژیم است.

پی‌نوشت
9- نمونه‌ای از این آهنگ‌ها سرود جوانان آزاد آلمان (Freie Deutsche Jugend – FDJ) بود. سرود اصلی FDJ با شور و هیجان از آینده‌ای روشن تحت رهبری حزب و اتحاد با اتحاد جماهیر شوروی سخن می‌گفت که جوانان با تغییر اشعار آهنگ‌های رسمی و اغلب خسته‌کننده حزب سوسیالیست متحد آلمان آن‌ها را به سرودهای طنزآمیز و انتقادی تبدیل می‌کردند. این آهنگ را از اینجا می‌توانید بشنوید: IFA Wartburg – The free German youth / IFA Wartburg – Freie Deutsche Jugend (FDJ) – YouTube
10- این آهنگ را از این لینک بشنوید.
11- شکنجه صوتی:‌ Sonic torture at Dachau
12- اضطراب صوتی
13- این آهنگ را از این لینک بشنوید.