گفتگوی هارمونیک
ارکستر سمفونیک تهران در روزهای ۲۷ و ۲۸ آذر ۱۴۰۴ کنسرتی با عنوان «واگویهها» را به رهبری نصیر حیدریان در تالار وحدت روی صحنه میبرد. در این کنسرت آثاری از فلیکس مندلسون و محمدرضا تفضلی به روی صحنه میرود.
این اجرا از ساعت ۲۱:۳۰ آغاز میشود و بلیتهای آن از طریق وبسایت Honarticket.com در دسترس علاقهمندان قرار دارد.
در این برنامه، ارکستر سمفونیک تهران به سراغ دو اثر از دو دوره متفاوت موسیقی سمفونیک رفته است: در بخش نخست، اورتور «رویای شب نیمه تابستان» اثر فلیکس مندلسون، و در بخش دوم، سمفونی شماره یک «واگویهها» اثر محمدرضا تفضلی، آهنگساز معاصر ایرانی، اجرا خواهد شد.
اورتور «رویای شب نیمه تابستان» | فلیکس مندلسون
اورتور «رویای شب نیمه تابستان» یکی از درخشانترین نمونههای اورتور کنسرتی در سده نوزدهم است که فلیکس مندلسون آن را در سال ۱۸۲۶ و در هفدهسالگی نوشت. این اثر با الهام از نمایشنامهی همنامِ ویلیام شکسپیر ساخته شد، اما برخلاف بسیاری از آثار برنامهای، در ابتدا بهعنوان قطعهای مستقل برای اجرا در کنسرت طراحی شده بود. همین استقلال ساختاری، باعث شده اورتور بدون نیاز به متن نمایشی نیز انسجام و روایت موسیقایی روشنی داشته باشد.
آغاز قطعه با آکوردهای آرام و معلق زهیها، فضایی جادویی میسازد که بهسرعت به حرکتهای تند و سبکبال منتهی میشود. مندلسون با استفاده از پاساژهای سریع ویولنها، رنگآمیزی دقیق سازهای بادی و تضادهای پویا، شخصیتهای مختلف نمایش شکسپیر را بدون توسل به روایت مستقیم، به زبان موسیقی ترجمه میکند. این توانایی در «تصویرسازی صوتی» یکی از دلایل ماندگاری اثر در رپرتوار ارکسترهای سمفونیک است.
موفقیت این اورتور بهحدی بود که مندلسون شانزده سال بعد، در ۱۸۴۲، مجموعهی کامل موسیقی همراه نمایش را نوشت و اورتور را بهعنوان بخش آغازین آن حفظ کرد. در این مجموعه، قطعاتی مانند «مارش عروسی» به شهرتی مستقل رسیدند، اما اورتور همچنان هسته اصلی و جدیترین بخش موسیقی «رویای شب نیمه تابستان» باقی مانده است؛ اثری که همزمان هم نماینده نبوغ زودهنگام مندلسون است و هم نمونهای کلاسیک از نسبت ادبیات و موسیقی در دوران رومانتیک.
سمفونی شماره یک «واگویهها» | محمدرضا تفضلی
سمفونی شماره یک «واگویهها» از آثار شاخص محمدرضا تفضلی در حوزه موسیقی سمفونیک معاصر ایران است. این اثر در چهار موومان نوشته شده و نخستین بار در میانه دهه ۱۳۹۰ توسط ارکستر سمفونیک ملی اوکراین اجرا شد. تفضلی در این سمفونی بهدنبال بازنمایی مستقیم موسیقی ایرانی نیست، بلکه تلاش میکند منطق ملودیک و بیان درونی آن را در قالب فرمی کلاسیک و غربی بازآفرینی کند؛ رویکردی که آن را از تجربههای سطحیِ تلفیق جدا میکند.
موومان نخست در قالب فرم سونات شکل گرفته و بر پایهی چند هسته تماتیک استوار است که در طول اثر بهصورت «واگویه»های (۱) تغییریافته بازمیگردند. این تمها، گرچه از نظر ساختار کاملاً در منطق موسیقی سمفونیک قرار دارند، از نظر حالت و جملهبندی یادآور فضاهای مدال موسیقی ایرانی هستند. بسط این تمها در بخش گسترش، حالتی پرتنش و گفتوگومحور دارد و نوعی کشمکش میان ثبات فرمی و سیالیت بیان را به نمایش میگذارد.
در موومانهای بعدی، آهنگساز از فرمهای تثبیتشدهای چون اسکرتسو، پاساکالیا (۲) و روندو (۳) بهره میگیرد، اما آنها را صرفاً بهعنوان قالب به کار نمیبرد. بهویژه پاساکالیای موومان سوم که بر پایه ارجاعی آگاهانه به یک تم تاریخی شکل گرفته، نشاندهنده نگاه بینامتنی تفضلی به سنت موسیقی غرب است. سمفونی «واگویهها» از این منظر، تلاشی جدی برای نوشتن «سمفونی» به معنای دقیق کلمه است؛ نه بیانیه هویتی، نه نمایش فولکلور، بلکه گفتوگویی ساختاری با تاریخ این فرم.
پینوشت
۱- دلیل استفاده از عنوان واگویهها، بهرهگیری از واگویههایی از ردیف موسیقی دستگاهی ایران است. (در بخش اصلی چهارمضراب نوا و همایون و در بخش فرعی نغمه اصفهان)
۲- پاساکالیای موومان سوم براساس تمی از کودای موومان اول سمفونی هفتم گوستاو مالر است.
۳- عنوان مقدمه و رندو آلا کوردا به معنی روندویی به شیوه کردی است.
چه عجب! بالاخره ارکستر سمفونیک یه توجهی هم به آهنگسازان زیر هفتاد سال کرد!!