پژوهش دربارۀ ساختار و اجرای فواصل موسیقایی ایران (۳)

فارابی مبانی و روش تشریح موسیقی را از یونان باستان وام گرفته و برای توضیح سیسمتم موسیقایی زمان خودش وتر واحده را براساس نسبت های ریاضی توضیح می دهد و مشخص می‌کند که چه نسبتی از سیم چه فاصله‌ای دارد.

در جدول زیر داده ها ابتدا بر اساس نغمات و محاسبه هریک برحسب سِنت موسیقایی در مقدمه شرح ادوار، تصحیح تقی بینش صفحه ۱۴۰ کتاب شناخت موسیقی ایران (تقی بینش) داده‌ها را استخراج شده است.

جدول شماره۱: نغمات و سِنت موسیقایی آن ها بر روی ساز عود

جدول شماره ۲: محاسبه نغمات بر اساس نغمه مبنا (دوی میانی) معادل ۲۶۱. ۶۳ هرتز

جدول شماره ۳: فرکانس نغمه مبنا و دیگر نغمات و فاصله بین هریک از نغمه مبنا

نمودار احساسی فواصل گام بالقوه فارابی

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله بخاری (۳۷۳ ق-۹۸۰ م) بخارا- رمضان ۴۲۸ ق همدان وفات

او نخستین کسی است که مطالب موسیقایی را به زبان فارسی نوشته است به طور مثال اصطلاح تیزی و گرانی را به جای حدت و ثقل آورده است. از مباحث قابل توجه در آثار ابن سینا اصوات موسیقایی و ابعاد آنهاست که این دانشمند بزرگ گام بالقوه را شامل ۱۸ نغمه و ۱۷ بعد می‌داند. شاخص محاسباتی این مقاله کتاب شرح ادوار صفحه ۱۰ و به نقل از محمود الحمد الحنفی آورده شده است.

جدول شماره ۱: نغمات روی سیم های عود

جدول شماره ۲: محاسبه نغمات بر اساس فرکانس هر نغمه با نغمه مبنا (دوی میانی) معادل ۲۶۱. ۶۳ هرتز 

جدول شماره ۳: فرکانس نغمه مبنا و دیگر نغمات و فاصله بین هریک از نغمه مبنا

نمودار احساسی فواصل گام بالقوه ابن سینا

مکتب سیستماتیست یا منتظمیه

مکتب سیستماتیست یا منتظمیه (۷-۹) هجری قمری در ادامه مکتب اسکولاستیک بغداد است و برپایه خردورزی و نقد گذشتگان خود بنا شده است. «از ویژگی­‌های مکتب سیستماتیست روش درجه بندی و نامگذاری ساختارهای اجرایی (مُد) است» (حجاریان۱۳۹۳).

صفی الدین اُرمَوی سردمدار این مکتب است. قطب الدین شیرازی و عبدالقادر مَراغی از دیگر چهره های شاخص مکتب سیستماتیست به شمار می­آیند.