کیوان پهلوان
نوروزی خوانی در گیلان
دکتر عبالکریم گلشنی در مقاله «نوروز و نوسال در گیلان» (گیلان نیوز – سایت خبری تحلیلی استان گیلان، چهارشنبه، ۲۳ بهمن، ۱۳۸۷) می‌نویسد: «نوروزی» یا «نوروزی خوانی» در گیلان نخستین بار در ۱۳۵ سال پیش توسط الکساندر خوتسکو (Alexander Choodzko) ایرانشناس روسی گرد‌آوری شده است. خوتسکو که مدت یازده سال در ایران و از جمله در ایالات شمالی ایران اقامت داشت، مطالعات ارزنده‌ای در زمینه‌های زبان شناسی ایران و بخصوص گویش‌های گیلکی، طالشی و مازندرانی انجام داد. حاصل این تحقیقات کتابی است پر حجم تحت عنوان: “Specimens of the Popular Poetry of Persia” که به سال ۱۸۴۲م. در لندن به چاپ رسید.
این کتاب شامل اطلاعات کلی دربارۀ صفحات شمالی ایران و مردم آن مرز و بوم و حوزۀ رواج گیلکی و مباحث عمومی پیرامون لهجه‌های سواحل جنوبی دریای خزر و متن اشعار محلی و داستان‌هایی به این گویشهاست.
تصنیف‌های گیلکی از صفحه ۵۲۵ تا۵۵۵ (همراه با فهرست واژه‌ها و معنی لغات)، ترانه‌های تالشی از صفحه ۵۵۶ تا ۵۶۷ (متن ترانه با توضیحات لغوی) و اشعار مازندرانی از صفحه ۵۶۸ تا ۵۸۱ (متن اشعار با ملاحظات و توضیحاتی از لهجه‌های مازندرانی) کتاب درج شده است.
(- W. Geiger, “Die Kaspischen Dialekte,” Grundriss der Iranischen Philologie, hrsg. Von W.Gei ger
-und E.Kuhn, Bd. 1, Abt. 2 Strassburg 1898-1901, s.345. )
یکی از تصنیف‌های «نوروزی» کتاب خوتسکو را یحیی ذکاء در سال ۱۳۳۷خ. در مجله موسیقی آورده است. (ذکا ۱۳۳۷)
کتاب خوتسکو بعداً مورد استفاده ایرانشناسان، بخصوص یکی از هموطنان زبان‌شناس وی بنام “I.N.Beresine”، استاد دانشگاه غازان، قرار گرفت. برزین در فاصله سال‌های ۴۵-۱۸۴۲، به مدت سه سال، در ایران اقامت داشت و درباره لهجه‌های سواحل جنوبی خزر شخصاُ مطالعه و تحقیق نمود. وی نخستین کسی است که برای «گیلگی» دستور و قواعد زبان نوشته است. (ابوالقاسمی ۱۳۵۰)
کتاب برزین در سه بخش زیر عنوان “Recherches sur Ies Dialectes Persans” به سال ۱۸۵۳ م. در شهر غازان انتشار یافت. مؤلف در بخش دوم کتاب، چند ترانه محلی تالشی (ص۳۸ تا۴۶) و تعدادی ترجمه‌ی تصنیف گیلکی (ص۴۷ تا۵۷) را هم به نقل از کتاب خوتسکو آورده است. (W. Geiger, ibid)
با وجود تحولات اجتماعی این عصر و تأثیر تکنولوژی در زندگی مردم شهر و روستا خوشبختانه هنوز هم در گوشه و کنار گیلان زمین «نوروزی» خوان‌‌‌‌ها با نغمه‌ها و تصنیف‌های دلنشین خود چند هفته قبل از موسم بهار مژده طلیعۀ نوروز، این جشن کهن و ملی، را به «گیله مردان» می‌دهند. این ترانه‌ها معمولاُ توسط دو یا چند تن از جوانان در کوچه‌ها و محلات شهر و یا در کنار خانه‌های روستائی اجرا می‌شود. الکساندر خوتسکو، در کتاب خود، به این موضوع اشاره می‌کند که: «در ایران کنونی بچه‌ها آواز «نوروزیه» را در جلوی خانه‌‌ها برای تبریک سال نو می‌خوانند». (- A. Chodzko, Specimens of the Popular Poetry of persia, (London, 1842), p.867. (به نقل از کتاب مطالعاتی دربارۀ ساسانیان، تألیف کنستانتین اینوسترانتسف، ترجمۀ کاظم کاظم زاده، تهران، ترجمه و نشر کتاب.
منابع
ذکاء، یحیی. ۱۳۳۷. «یک تصنیف صد و بیست ساله‌ی گیلکی»، مجله موسیقی، دوره سوم (خرداد ماه، ۱۳۳۷)، شماره ۲۲، ص۶
بشارتی، محمدجواد؛ ۱۳۸۲. «نوروز و خنیاگران فراموش شده». همشهری آنلاین. شماره ۲۰۲۰-۱۱-۱۳.
حسن‌زاده، علیرضا؛ حشمتیان، مهدی؛ ۱۳۹۵. مردم‌شناسی نوروز: مجموعه مقالات همایش ملی نوروز، میراث صلح. پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. صص. ۳۹۲
ابوالقاسمی، محسن.۱۳۵۰. «زبان گیلکی» (نقد کتاب “Gilyanskij Yazyk” از چند مؤلف روسی، زیر نظر و.س. راستارگویوا، مسکو ۱۹۷۱)، سخن، دوره بیست و یکم (دی‌ماه ۱۳۵۰)، شماره۶، ص۶۷۱)
Kia, Sadeq, 1937, Tabarian Calendars and Festivals (Gahshomari va Jashnaye Tabari -Persian-)).
با عرض پوزش از بینندگان عزیز سایت که با تاخیر به روز رسانی سایت را مشاهده کردند.
این مشکل به عدم دسترسی به اینترنت بینالمللی در ایران پیش آمده بود.