گفتگوی هارمونیک
کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی، مطابق با کوک فرنگی»، اثر محمودخان مفخم (مفخم‌الممالک) با بازنویسی، ویرایش و اجرا محمدرضا امیرقاسمی به همراه یک حلقه لوح فشردۀ صوتی توسط نشر خُنیاگر منتشر شد.
در توضیحات پشت جلد اثر در معرفی آن می‌خوانیم:
پیانونوازی در موسیقی کلاسیک ایران میراث دورۀ قاجار و عصر ناصری و حاصل تلاش چند نسل موسیقی‌دان فرهیخته و صاحب‌ذوق است. در این میان، نقش محمودخان مفخم (مفخم‌الممالک) بسیار بااهمیت و البته ناشناخته است. او با دربار قاجار رفت‌و‌آمد داشت و حتی دوره‌ای هم والی کرمان شد. در دورۀ مظفرالدّین‌شاه رابطۀ مفخم با دربار کمرنگ شد و کلاس مشق پیانو (به شیوۀ ایرانی) در شمیران دایر کرد. از شاگردان مشهور مفخم می‌توان به حسین استوار و مرتضی محجوبی اشاره کرد. مجموعۀ حاضر با عنوان «مشق پیانو» در سال‌های ۱۲۹۴، ۱۲۹۵ و ۱۲۹۷ خورشیدی توسط محمودخان مفخم مطابق با کوک فرنگی و در سه جزوۀ چهارگاه و بیات اصفهان و ماهور تدریس شده است.
این نت‌ها به آموزش دستگاه‌ها با ارائۀ گوشه‌های متر آزاد و ضربی‌ها اختصاص دارند. روش ویژۀ نت‌نگاری مفخم‌الممالک با ترکیبی از حروف فارسی و برخی نشانه‌های نت‌نویسی غربی است که منشأ خط موسیقایی شاگرد او، مرتضی محجوبی، در نگارش موسیقی ایرانی نیز بوده است. در این اثرمشق پیانوی مفخم که توسط خانم ملوک امیرقاسمی قاجار، یک تن از شاگردان مفخم، به دقت پاک‌نویس شده و در سال ۱۳۸۳ به دست ویراستار کتاب حاضر رسیده به خط نت بین‌المللی بر حامل مضاعف برگردان، با پیانو اجرا، و نسخۀ اولیۀ آن نیز به‌همراه شرح علائم ارائه شده است.
ملوک امیرقاسمی قاجار، شاگرد مفخم‌الممالک و راوی مشق‌های پیانوی او، در ابتدای نت‌نوشته‌هایش دربارۀ این مجموعه چنین می‌نویسد:
یا هو
تقدیر بود که محضر بزرگ‌مرد عالم موسیقا، جناب محترم محمودخان مفخم، حضرت مفخم‌الممالک [را] درک کرده و افتخار کنیم که از شاگردان محضر پر از لطف و صفای او بوده‌ایم.
حاصل عمر مفخم اگر فقط دُردانه‌ای چون مرتضی‌خان محجوبی و شاهزاده فرهادمیرزا معتمد [بود]، برای یک عمر هنرمند کفایت بود.
به‌یاد دورانی هستیم که هنوز چکمه‌های پالانی بر مملکت ما نوکیسگی را رسم نکرده و اصالت‌ها وجود داشت.
یادداشت‌های مشق پیانو فرنگی حضرت مفخم با لطف و سلیقۀ ایشان و نظرشان بدین شکل آراسته شده است و بارها به‌دلیل وسواس و غیره مرتب شده. محتوای نغمه‌ها به همان نوع ایشان رسم شده تا از گزند روزگار نامراد در امان بماند. مفخم‌الممالک نامی بزرگ است که یادگار بر هنر ما بماند تا ابد. او مانند سعدی است در اسبابی فرنگی که اکنون وطنی است و ایرانی.
امید دارم موسی‌خان معروفی این متون را به شکل امروزی استخراج کند تا جوانان مطلع شده و بنوازند.
وارستگی و بی‌آزاری و بی‌نیازی محمودخان علت گمنامی در دایرۀ هنرمندان شد.
مؤکداً می‌گویم این روش با خط‌نوشتۀ مفخم‌الممالک بارها [قیاس شده] در صحت است بکمال.
برای اینکه متناقض نباشد چندین‌بار با مرحوم شادروان، حکیم محمدمیرزا دولتشاه [دولتشاهی]، رحمت‌الله و شاهزادۀ فرهیخته و نوردیده، فرهادمیرزا جان معتمد، صحت و سقم [مطالب را] سنجیده‌ام.
بماند برای زمان به‌یادگار
۱ نظر