محمد حسینی باغسنگانی
ابعاد بین‌المللی: شجریان در نگاه شرق و غرب
شجریان تنها در ایران ستاره نبود؛ در جهان نیز به‌عنوان نمادی از موسیقی و فرهنگ ایرانی شناخته شد. پژوهشگران و منتقدان متعددی در اروپا، آمریکا و شرق آسیا دربارهٔ او نوشته‌اند.
ژان دورینگ (Jean During)
موسیقی‌شناس فرانسوی و استاد دانشگاه استراسبورگ، در دو دیداری که با او یک بار در همایش عبدالقادر مراغی، موسیقی‌دان بزرگ قرن هشتم و نهم (ه.ق) ۵-۹ خرداد، ۱۳۸۷که در تهران برگزار شد و دیگری در دفتر مرکز ایرانشناسی فرانسه در ایران داشته ام هنر شجریان مورد بحث قرار گرفته است و کاملا آشکار و مشخص است که او در پژوهش‌هایش بر موسیقی ایران، شجریان را «نماد زندهٔ پیوند سنت و نوآوری» معرفی می‌کند.
دورینگ معتقد بود که محمدرضا شجریان توانست ردیف آوازی ایرانی را به‌گونه‌ای عرضه کند که هم وفادار به سنت باشد و هم برای مخاطب جهانی قابل‌فهم. در گفتگویی هم که با او انجام دادیم و منتشر کردیم او هر چند کلنل وزیری را چندان بر نمی‌تافت اما به شجریان احترام زیادی قائل بود.
نویر (Regula Qureshi و Bruno Nettl / Neubauer)
پژوهشگران موسیقی شرق‌شناسی بارها به تکنیک شجریان اشاره کرده‌اند. در مقاله‌ای که در نشریهٔ “Ethnomusicology” منتشر شد، او نمونه‌ای از «خوانندهٔ استاد» معرفی شد که مهارت فردی‌اش نقش مهمی در بقای سنت‌های موسیقایی دارد.
نگاه شرق دور
در ژاپن و کرهٔ جنوبی نیز، کنسرت‌های شجریان مورد توجه قرار گرفت. مجلهٔ “Ongaku Bunka” در ژاپن او را «پل میان شرق و غرب» نامید؛ صدایی که می‌تواند هم‌زمان برای شنوندهٔ آسیایی و اروپایی معنا داشته باشد.
یکی از ویژگی‌های شجریان این بود که موسیقی او به شکل طبیعی جهانی شد؛ بی‌آنکه به سراغ فرمول‌های بازاری برود یا خود را به استانداردهای غربی تحمیل کند. این جهانی‌شدن، نتیجهٔ کیفیت ذاتی هنر او بود. اگر قدری به فرودگاه های آن سالها رفت و آمد داشته اید حتما استادانی چون شجریان و لطفی و ناظری و علیزاده و کلهر را چمدان و یا ساز به دست در فرودگاه های تهران به یاد خواهید داشت. ممکن است نمی دانشتید این چه بوده و چیست اما این، همان «شکل طبیعی شهرت جهانی» این عزیزان است.
شجریان در اروپا
شجریان از دههٔ ۱۳۷۰ شمسی به‌طور منظم در اروپا کنسرت اجرا کرد. سالن‌های بزرگ مانند «آلبرت هال» لندن، «سیتیه د لا موزیک» پاریس و تالارهای وین و برلین، میزبان صدای او بودند. در فرانسه، روزنامه لوموند او را «میراث‌دار سنت هزارسالهٔ موسیقی ایرانی» نامید و در آلمان، مجلهٔ “Die Zeit” نوشت: «وقتی شجریان آواز می‌خواند، زبان فارسی نه بیگانه که آشنایی فراموش‌شده به گوش می‌آید.»
شجریان در آمریکا و کانادا
در آمریکای شمالی، شجریان به نماد فرهنگی ایرانیان مهاجر بدل شد. هر بار که در لس‌آنجلس، نیویورک یا تورنتو به روی صحنه می‌رفت، هزاران ایرانی گرد می‌آمدند تا با صدای او پیوندی دوباره با سرزمین مادری برقرار کنند. «مرغ سحر»، تصنیفِ همیشگی کنسرت های شجریان اولین بار در سال ۱۳۶۹ در کنسرتی در دانشگاه برکلی در آمریکا اجرا شد. پیش از اجرای کنسرت برکلی، شجریان و گروه همراهش تصمیم می‌گیرند که از مرتضی خان نی‌داوود که در آن زمان در سن خوزه که چندان از برکلی دور نیست زندگی می‌کرد برای شرکت در کنسرت دعوت کنند. او به همراه فرزندانش به آمریکا مهاجرت کرده بود و در شهر سان فرانسیسکو سکونت داشت. به گفتهٔ داریوش پیرنیاکان، گروه برای دعوت از نی‌داوود به سن خوزه می‌رود و متوجه می‌شود که او دو روز قبل درگذشته است! در کنسرت برکلی، شجریان تصنیف «مرغ سحر» را برای بزرگداشت یاد نی‌داوود اجرا می‌کند که مورد تشویق حضار قرار می‌گیرد.
از آن زمان، شجریان این قطعه را در انتهای بسیاری از کنسرت‌های خود به عنوان قطعهٔ آنکور اجرا کرده است. هیچ‌یک از اجراهای رسمی شجریان، بند دوم این تصنیف را شامل نمی‌شده است. معمولاً، این اجراهای شجریان با هم‌خوانی حضار همراه بوده است و از بهترین‌شان می‌توان به اجراهای کنسرت هم‌نوا با بم اشاره کرد که بعداً در آلبومی به همین نام نیز منتشر شد.
رادیوی عمومی ملی آمریکا (NPR) در سال ۲۰۱۰ شجریان را یکی از «پنجاه صدای برتر جهان» معرفی کرد؛ جایگاهی که تنها به معدود خوانندگان غیرغربی داده شد.
۱ نظر