گفتگوی هارمونیک

در این‌جا نیز ابعادِ مشابهی برای سوم بزرگ، به‌ترتیب در مقام‌های متناظرِ این دو دستگاه یعنی «عراق» و «عشاق» در متون کهن قابل مشاهده است. دیگر نغماتِ مورد استفاده در هفت دستگاه که شامل موارد یادشده و هم‌پرده‌های آنها برروی سه‌تار نمی‌شوند نیز مطابقِ فواصل موجود در سیستم فیثاغوری که همچنین در دستان طنبور خراسانی توسط فارابی ویا گام هفده‌پرده‌ای توسط صفی‌الدین ذکر و قابل پیشینه‌یابی هستند ارزیابی و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

دراین‌جا برای روشن‌ترشدن مطالب یادشده در بالا، مثالی درمورد تحلیل و محاسبه‌ی ابعاد ملایمِ یکی از دستگاه‌ها یعنی دستگاه همایون از فصل پنجم کتاب نقل می‌شود. در روش پیشنهادیِ تحلیل دستگاه که به نام روش «تحلیل ساختاری» خوانده شده است، ابتدا یک گامِ پایه یا بستر صوتی برای دستگاه مربوطه مطرح و فواصل چهارم درست میان تمامی نغمات آن گام، از دوسوی زیر و بم ترسیم می‌شود. این روابط در مورد دستگاه همایون در زیر نمایش داده شده است.

کتابِ هفت دستگاه، تحلیل ساختاری و محاسبه فواصل براساس ردیف میرزاعبدالله نوشتۀ سیاوش سحابی در تابستان سال ۱۴۰۲ در ۳۲۰ صفحه، شامل بر دوازده فصل منتشر شده است. زمینۀ اصلی آن تحلیل ساختاری هفت دستگاه موسیقی ردیف به روایت میرزاعبدالله، پیشینه‌یابی دستگاه‌ها و محاسبۀ ابعاد ملایم آنها می‌باشد. شایان ذکرست پایان‌نامۀ نویسندۀ کتاب نیز در همین زمینه بوده که در ادامه براساس محتوای آن به انتشار مقالاتی علمی‌پژوهشی در مجلات دانشگاه هنر و تهران نیز اقدام می‌نماید. این کتاب برخلاف دیدگاه رایج که موسیقی دستگاهی را مُدال پنداشته و محور مباحثات خود را بر اجزاء دستگاه مثل مُدها ویا گوشه‌ها که به‌صورت مجزاازهم دیده می‌شوند قرار می‌دهند، محوریت اصلی تحلیل را بر ساختار کلّی و به‌هم‌پیوستۀ «دستگاه» قرار داده و روش اتخاذشده جهت تحلیل این کلان‌ساختارها را برپایۀ یکی از مهم‌ترین مباحث موسیقی کهن ایران به نام مبحث «ملایمت و تنافر» بنا می‌نهد.