مهران نحوی

پژوهش حاضر با هدف بررسی تجربه زیسته‌ی هنرجویان بالای ۴۰ سال در مسیر یادگیری ساز انجام شد. یافته‌های به‌دست‌آمده از تحلیل مضمون مصاحبه‌ها، تصویری چندلایه و پیچیده از این تجربه را ترسیم می‌کند که می‌توان آن را در سه سطح انگیزشی، شناختی–روانی، و اجتماعی–فرهنگی مورد تفسیر و تحلیل قرار داد.

با وجود اشتیاق بالای شرکت‌کنندگان، مسیر یادگیری برای آن‌ها بدون مانع نبود. این موانع به‌طور عمده در چهار دسته کلی طبقه‌بندی شدند:

برای تحلیل داده‌ها، از روش تحلیل مضمون (Thematic Analysis) استفاده شد. این روش از جمله رایج‌ترین روش‌های تحلیل کیفی است که به شناسایی، استخراج و سازمان‌دهی مضامین پنهان در داده‌ها می‌پردازد. فرآیند تحلیل مضمون در این پژوهش، شامل مراحل زیر بود:

یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش‌های خارجی مانند Coffman (2002) و Creech & Hallam (2010) هم‌راستاست. در این پژوهش‌ها نیز نشان داده شده بود که بزرگسالان علیرغم محدودیت‌هایی مانند مشکلات فیزیکی، کندی یادگیری و فشارهای اجتماعی، می‌توانند در صورت حمایت محیطی و انگیزه درونی، تجربه‌ی موفقی از یادگیری موسیقی داشته باشند.

همچنین در حوزه آموزش موسیقی، به‌ویژه آموزش ساز، توجه به سبک‌های یادگیری در بزرگسالی اهمیت ویژه‌ای دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که بزرگسالان بیشتر از شیوه‌های تحلیلی، مبتنی بر فهم تئوریک، شنیدن فعال و تعامل گفت‌وگویی استقبال می‌کنند. آن‌ها اغلب به‌دنبال درک ساختار قطعه، منطق پشت ملودی، یا نحوه‌ی بیان موسیقایی هستند؛ برخلاف کودکان که بیشتر از طریق تکرار و الگوگیری آموزش می‌بینند.

با توجه به آنچه گفته شد، شناخت دقیق و علمی تجربه‌ی هنرجویان بزرگسال در یادگیری موسیقی، امری ضروری است. چنین شناختی نه‌تنها به بهبود روش‌های تدریس و طراحی برنامه‌های آموزشی منطبق با نیازهای این گروه کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به ارتقای نگرش اجتماعی نسبت به یادگیری در سنین بالا نیز بینجامد.

بزرگسالان بالای ۴۰ سال که در پی یادگیری موسیقی هستند، با موانعی فراتر از آنچه در آموزش کودکان یا نوجوانان تجربه می‌شود روبه‌رو هستند. بخشی از این موانع به شرایط ذهنی و روانی بازمی‌گردد؛ از جمله کاهش تمرکز، ضعف حافظه کوتاه‌مدت، اضطراب یادگیری، و نگرانی از مقایسه شدن با افراد جوان‌تر. چالش‌هایی چون ترس از قضاوت، عدم اعتماد به نفس، یا فشار ناشی از تجارب تحصیلی منفی در گذشته، ممکن است فرآیند یادگیری را برای این گروه دشوارتر سازد.

مطالعات خارجی دیگر نیز به نقش محیط آموزش، سبک تدریس استاد، حمایت اجتماعی، و نگرش مثبت نسبت به فرایند یادگیری اشاره کرده‌اند. برخی پژوهش‌ها حتی نشان داده‌اند که آموزش موسیقی در بزرگسالی می‌تواند عملکرد شناختی را بهبود بخشد و به عنوان ابزاری برای مقابله با پیری مغز عمل کند.

یادگیری موسیقی، در هر سن و موقعیتی، فرآیندی پیچیده، لذت‌بخش و چالش‌برانگیز است. اما این تجربه در سنین بزرگسالی، به‌ویژه برای افرادی که پس از چهل سالگی وارد مسیر آموزش ساز می‌شوند، ابعاد خاص و چندلایه‌ای پیدا می‌کند. در حالی‌که اغلب افراد بر این باورند که یادگیری موسیقی باید در کودکی آغاز شود، تعداد فزاینده‌ای از بزرگسالان به دلایل گوناگون، همچون تحقق آرزوی دیرینه، آرامش روانی، یا رشد فردی، به یادگیری ساز روی می‌آورند.