محمدعلی پورخصالیان

تحصیل دانشجویان ایرانی در کشورهای خارجی هم خود از پدیده هایی است که می تواند سبب اشاعه فرهنگ و هنر ما باشد نیز در ابعاد و اندازه درخور توجهی اتفاق می افتد. با وجود این موسیقی ما آن چنان که سزاوارش است، در جهان شناخته شده نیست. به همین دلیل هم هست که شاید ناخواسته در برابر موفقیت های فردی هنرمندان کشورمان، انتظار داریم تا آنان سفیر ما در اشاعه فرهنگ و هنرمان باشند.

در موارد دیگر هم، زمانی که چهره هنری خاصی از سوی مرجعیتی خارجی چون دولت فرانسه برای دریافت نشان انتخاب می شود هم برخوردی دوگانه و متضاد شامل حال این چهره های هنری می شود. لذا در عین حال که افتخارآفرینی برای هر شهروندی آرزو است، محقق شدن آن برای برخی از چهره های هنری در کنار برخی حلاوت ها، کابوسی را به همراه می آورد که تا سال ها ادامه می یابد. از دیگر سوی، طبق قوانین بین المللی در حوزه پخش سراسری و مقررات وضع شده توسط یونسکو در راستای تنوع فرهنگی، کشورها باید برای برخی از حوزه ها سوبسید قائل شوند. برای همین هم در کشورهای اروپایی شاهد برگزاری انواع فستیوال های هنری با دعوت از هنرمندان کشورهای مختلف جهان هستیم.

اینکه چرا چنین پدیده ای وجود دارد خارج از بحث این نوشته است؛ اما می توان از منظر دیگری که با موسیقی ارتباط دارد به این مسئله پرداخت. اگر نیروهای مخالف با برگزاری کنسرت این نیاز به احساس سربلندی و افتخار را در شهرهای مختلف عنایت کنند، بخشی از این مسئله حل می شود. وقتی برگزاری کنسرت در چند شهر و از جمله شهرهای کردنشین با اختلال همراه است و وقتی مردم این شهرها هنرمندان خطه خود را به جای شهر و زادگاه خود در اینترنت جست و جو می کنند و اخبار موفقیت شان در جشنواره های خارجی را در آن سوی مرزها می شوند، طبیعی است که آزرده خاطر شوند.

رویکردی که ممکن است برای یک اثر یا چند اثر و در حد چند دقیقه جذابیت داشته باشد و توجه بینندگان را به سمت نوازنده معطوف کند، اما استفاده بیش از حد و زنجیروار آن منجر به خستگی مخاطب و از بین رفتن تاثیر آن در اجرا می شود. هر چند به نظر نمی رسد تماشاگران خارجی شکایتی از تکنیکی نوازی کلهر داشته باشند؛ چرا که این رویکرد در اجراهای بسیاری از ایشان، استمرار داشته و استفاده می شود.

به همین دلیل هم هست که در همکاری های میان کلهر و دیگر موسیقی دانان خارجی، شاید یک دستگاه ایرانی به صورت کامل اجرا نمی شود؛ زیرا همان طور که تکه ای از موسیقی ایرانی همچون چاشنی ای گوارا به ترکیب اصلی اضافه می شود، باید همین رویکرد در خصوص نوازنده سیتار یا کورا یاگارمون یا هر ساز دیگری اجرا شود تا تعادل میان گفت و گوی این فرهنگ ها با هم در پروژه مشترک تامین شود و معادله بُرد- بُرد شکل بگیرد.

دیگر گفت و گوها اما به سمت و سوی دیگری از نگاه های اهالی فن به کلهر کشیده شد. سمت و سویی که دیدگاه موسیقی دانان و طرفداران موسیقی کلاسیک ایرانی به معنی خالص خود را شامل می شود. یکی از دوستان که نوازنده و مدرس سه تار است و دانش آموخته موسیقی، معتقد بود کلهر در نوازندگی سه تار به مراتب از کمانچه متبحرتر است؛ اما چون فعالیت های کلهر در خارج از کشور بیشتر در زمینه نوازندگی کمانچه بوده، ایشان را بیشتر با عنوان نوازنده کمانچه می شناسند تا سه تار.

در نخستین گفت و گوی دوستانه با یکی از نوازندگان سرشناس کمانچه که هم در اقلیم موسیقی کلاسیک ایرانی فعالیت می کند و هم به نوازندگی ویلن شهرت دارد، پرسش هایی که در ابتدای همین نوشته آمده مطرح شد. نخستین پرسش این بود که چرا کلهر؟ چه چیزی این قدر او را برای علاقه مندان موسیقی خارجی جذاب می کند؟ البته مسلم است که نوازندگی ایشان در پاسخ همه دوستان به عنوان یکی از دلایل بیان شده است، اما آیا او روابط و دوستان خوبی در میان موسیقی دانان خارجی دارد؟ آیا او یک مدیر برنامه متخصص و متبحر دارد؟ و چه چیزی در نوازندگی ایشان، او را از دیگر اساتید برای خارجی ها جذاب تر کرده است؟

پیش از نگارش این نوشته، در گفت و گوهای دوستانه با چند موسیقی دان موسیقی کلاسیک ایران و اهل فن، به نکته جالبی برخوردیم. در ایران بحثی قدیمی در خصوص موسیقی کلاسیک ایرانی وجود دارد که زمینه ساز تفرق بزرگی میان بزرگان موسیقی کلاسیک ایرانی است. گروهی از اساتید و علاقه مندان موسیقی کلاسیک ایرانی به شکل خالص این موسیقی باور دارند.

در ایران کیهان کلهر را بیشتر به عنوان نوازنده چیره دست ساز کمانچه می شناسند. حال آنکه به باور بسیاری از کسانی که خود دستی بر آتش موسیقی ایرانی و خصوصا ساز سه تار دارند، کیهان کلهر در ساز سه تار نیز نوازنده ای چیره دست است. ایران از معدود کشورهای جهان است که موسیقی کلاسیک دارد. موسیقی کلاسیک به معنی موسیقی ای است که برای جامعه فرهیخته تولید و عرضه می شود.