آشنایی با اولین ساز الکترونیکی:
تصادفی که تاریخ موسیقی را متحول کرد

همه ما الیشا گری (Elisha Gray) را به‌عنوان مخترع تلفن می‌شناختیم، اگر الکساندر گراهام‌بل یک ساعت قبل از او به دفتر ثبت اختراعات نرفته بود در عوض نام‌ گری در تاریخ «موسیقی الکترونیکی» به‌عنوان مخترع اولین ساز الکترونیکی ثبت شده است. حال اگر بخواهیم فهرستی از بدشناس‌ترین مردان تاریخ تهیه کنیم، نام الیشا گری (Elisha Gray) بعد از Remo Giazotto (آهنگ‌ساز و محقق موسیقی سبک باروک ایتالیا) در ردیف دوم قرار می‌گیرد. به هر حال در کنار این بدبیاری بزرگ، او اختراع اولین ساز الکترونیکی را مدیون یک اتفاق تصادفی است.

الیشا ‌گری در سال ۱۸۳۵ در ایالت اوهایو در آمریکا به‌دنیا آمد. در ۱۰ سالگی توانست دستگاه تلگراف مورس را بسازد که مثل دستگاه واقعی کار می‌کرد. مرگ پدر و بیماری مادر او را واداشت تا در ۱۲ سالگی نان‌آور خانواده شود و درس خواندن را رها کند. البته بعد‌ها توانست به دبیرستان برود و از درآمد کار نجاری، شهریه مدرسه را بپردازد. در کالج مجذوب الکتریسیته شد.

تشویق‌های معلم علوم و مدیر آزمایشگاه آن مدرسه، چارلز چرچیل باعث شد الیشا گری با علاقه و هدفمندی بیشتری الکترونیک و فناوری تلگراف را دنبال کند. گری تا مرز بیماری کار می‌کرد و دوره کالج را در مدت پنج سال به پایان رساند. در این مدت تجربیات بسیاری از طریق آزمون و خطا به‌دست آورد. خود او می‌گوید: «عادت کرده بودم هر چیزی را که می‌دیدم یا می‌خواندم تا آن‌جا که امکانات اجازه می‌داد، بسازم. برای من این کار بهترین روش یادگیری و به ذهن سپردن قوانین علمی بود.»

در سال ۱۸۶۷ الیشا گری اولین مقاله خود را که در مورد روکش کردن کابل‌های خطوط تلگراف به‌منظور بهبود فناوری تلگراف بود ارایه کرد. الیشا گری در طول زندگی‌اش توانست ۷۰ اختراع را به ثبت برساند.

در سال ۱۸۶۹ او و دوستش بارتون (Enos Barton) شرکت Gray & Barton را با سرمایه اولیه ۴۰۰ دلار که مادر Enos به آن‌ها قرض داده بود به ثبت رساندند.

بعد از اختراع تلفن، شرکت Gray& Barton به سرعت خود را با فناوری Bell تطبیق داد و به تولید سامانه‌های تلفن رو آورد که این کار باعث شد به یکی از بزرگ‌ترین و پر‌اهمیت‌ترین شرکت‌های جهان در سال‌های اوایل قرن بیستم تبدیل شود.

الیشا گری مخترعی پرکار و نسبتا موفق بود و مثل بقیه مخترع‌ها او هم در مورد یکی از اختراعاتش شخص دیگری را به سرقت علمی و دزدیدن ایده‌اش متهم کرد. که داستان معروف دعوای بین الیشا گری و گراهام‌بل بر سر اختراع «تلگراف سخنگو» یا «تلفن» یکی از داستان‌های جالب و اپیزودهای مربوط به ثبت اختراع است.

الیشا‌ گری ادعا کرد برای اولین بار او بود که ایده استفاده از نوای موسیقی به‌عنوان پیام‌های تلگراف در سال ۱۸۶۷ – وقتی که یک لوله باریک فولادی مرتعش را در مداری شامل آهن‌ربای الکتریکی و یک کلید تلگراف قرار داد – به فکرش رسید.

وقتی کلید را می‌بست صدای موسیقی‌مانندی از آهن‌ربای الکتریکی می‌شنید. این اتفاق در نظر الیشا‌ گری یک نعمت بزرگ بود که از طریق یک آزمایش تجربی و کاملا تصادفی حاصل شده بود. بر‌خلاف گراهام‌بل که عادت داشت کار علمی کند و تمام منابع و مآخذ مورد استفاده‌اش را به‌صورت سند و مدرک معتبر ارایه دهد.

ولی جالب‌تر از داستان دعوای الیشا‌ گری و گراهام‌بل داستان اختراع اولین ساز الکترونیکی توسط الیشا ‌گری است. پاستور می‌گوید: «شانس همواره به ذهن آماده کمک می‌کند.» در این مورد هم ایده ساخت «تلگراف موزیکال» از مشاهده یک بازی بچگانه به فکر الیشا‌ گری رسید.

در اواخر فوریه ۱۸۷۴ سروصدای بچه‌ها از حمام خانه توجه الیشا ‌گری را به‌خود جلب کرد. در حمام، او دید که خواهرزاده کوچک و بازیگوشش مشغول شوک ‌دادن به بچه‌های همسایه با دستگاه‌های الکتریکی اوست. پسرک از همان دستگاه تلگراف با آن لوله باریک فولادی در حال ارتعاش در مدار آهن‌ربای الکتریکی برای بازی خود استفاده کرده بود. به‌طوری‌ که یک انتهای سیم‌پیچ ثانویه را لای درز وان حمام فرو کرده بود و انتهای دیگر را در دستش گرفته بود.

وقتی پسرک دست دیگر خود را به دیواره وان حمام می‌کشید، صدایی شبیه شیهه اسب تولید می‌شد. الیشا‌ گری خودش دستگاه را امتحان کرد و فهمید که اگر دستش را محکم‌تر و با فشار بیشتری روی سطح وان حمام بکشد صدای بلندتری را می‌توان تولید کرد. همچنین فهمید وقتی فرکانس ارتعاش لوله باریک فولادی را کم و زیاد کند، صدای تولید شده هم مطابق آن تغییر، فرق می‌کند.

سپس الیشا‌ گری اختراع خود را بهبود بخشید. به‌جای وان حمام از یک ویولن و یک ورقه فولادی استفاده کرد.

با پی‌گیری او در این جهت الیشا‌ گری توانست «تلگراف موزیکال» را بسازد که می‌توانست با استفاده از تعداد زیادی نوسان‌ساز گستره صوتی دو اکتاو را به‌صورت تک‌نت از محل اولیه انتقال دهد. سپس الیشا گری فکر کرد چطور می‌شود یک آکورد (chord) را انتقال داد. چطور می‌شود تعداد زیادی نت را انتقال داد؟ به این منظور الیشا گری دستگاهی ساخت که با هشت نوسان‌ساز که به‌وسیله یک ردیف کلید پیانو کنترل می‌شد، کار می‌کرد.

این دستگاه به سرعت، محبوب مردم آن زمان واقع شد و به این منظور الیشا ‌گری یک نوع از این دستگاه را که دو اکتاو داشت ساخت و روانه بازار کرد.

الیشا گری اسم این دستگاه را تلگراف هارمونیک (Harmonic Telegraph) گذاشت.

این چنین بود که در سال ۱۸۷۷ الیشا گری اولین کنسرت موسیقی الکترونیک در جهان را ترتیب داد و برگزار کرد.

الیشا گری که در طول حیات خود ۷۰ اختراع را به ثبت رساند، در روز ۲۱ ژانویه سال ۱۹۰۱ در ماساچوست از دنیا رفت. در میان اسباب و اثاثیه‌ای که از او به‌جای مانده ‌بود یک دست‌نویس پیدا شد که گویی در آن نارضایتی خود را از داستان به ثبت رساندن تلفن توسط گراهام‌بل نوشته بود.

در این متن آمده است: «تاریخ تلفن هیچ‌گاه به‌طور کامل نوشته نشد، قسمتی از آن از دید همگان مخفی ماند و قسمت بزرگی از آن با دروغ و دغل پیوند خورده و آن‌هایی هم که حقیقت را می‌دانند، مهر خاموشی بر لب زده‌اند.»

اگرچه کسی او را به‌عنوان مخترع تلفن نمی‌شناسد ولی نام او در تاریخ موسیقی الکترونیک ثبت شده است.