گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

در مورد افتادگی و سقوط تدریجی در درآمد ماهور (که به عنوان برداشت نیز شناخته می شود) باید گفت که این سقوط تدریجی که با یک الگوی تقریبا ثابت اجرا می شود، به شکل موثری شروع دستگاه ماهور را برای گوش تداعی می کند. مرتضی حنانه این سقوط را به عنوان «انگاره ماهور» معرفی کرده است. این انگاره به شکل زیر می باشد.


کنکاشی در خصوصیات شور

شور یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی است که از لحاظ حجم مطالب بسیار گسترده است، به نحوی که برای این دستگاه چهار آواز به عنوان زیرمجموعه در نظر گرفته شده است. این چهار آواز عبارتند از: ابوعطا، ترک، افشاری و دشتی. در شروع دستگاه شور معمولاً درآمد موسوم به درآمد خارا اجرا می شود. این درآمد (همانند انگاره ماهور) با یک سقوط تدریجی بر روی نمایان حقیقی دستگاه شور یا یک فاصله پنجم پایین تر از نت پایان متوقف و بعد از ان با یک سری جملات بالارونده به روی نت پایان ختم می شود.

بعد از درآمد خارا (که به تقلید از مرتضی حنانه می توان نام «انگاره شور(۳)» را بر آن نهاد) درآمد شور نواخته می شود که در محدوده تا فاصله سوم کوچک بالاتر از نت پایان گسترش می یابد. در صورتی که درآمدهای دوم و سوم شور را نیز در نظر بگیریم، این گستره تا فاصله چهارم افزایش می یابد. در زیر سیر دستگاه شور و «انگاره شور» با انتخاب شور سل به عنوان مبنا ارائه شده است. قابل ذکر است در شکل زیر نمایان حقیقی یک هنگام بم تر نمایش داده شده است. به عبارت دیگر در انتهای شور، مضراب بال کبوتر با نت دوی بالای نت پایان (درجه چهارم) نواخته می شود.


سقوط تدریجی در سه گاه و چهارگاه
در ردیف ها، برای سه گاه و چهارگاه، یک نوع سقوط تدریجی که بتوان به عنوان انگاره شروع در نظر گرفت ارائه نشده است. در این دو دستگاه اگر جملات پایین رونده روی فواصل پایین تر از نمایان حقیقی (یک سوم خنثی پایین تر از نت پایان) توقف داشته باشند، گوش آماده تغییر پوزیسیون و اجرای درآمد در یک هنگام بم تر خواهد بود. یعنی نتهای پایین تر از نمایان حقیقی به سمت نت پایان در اکتاو بم جذب می شوند.

نکاتی در تعریف نت برجسته
همانطور که پیش از این بیان شد، مرتضی حنانه نت سل (به عنوان سیم آزاد) را به عنوان نت برجسته معرفی کرده است. برای این کار وی شروع ماهور (به عنوان یگاه)، شور (به عنوان دوگاه)، سه گاه و چهارگاه را در نظر گرفته و ماهور سل، شور لا، سه گاه سی کرن و چهارگاه دو را به عنوان مبنای مطالعات خود انتخاب کرده است.

با این توصیف نت برجسته (نت سل) در دستگاه ماهور همان نت پایان و در دستگاه سه گاه همان نمایان حقیقی خواهد بود. در دستگاه های شور و چهارگاه نت برجسته در درآمد نقش مهمی ایفا نمی کند و تنها در القای فواصل به عنوان نت های گذر کاربرد دارد. چنانچه در چهارگاه بر روی نت برجسته مرتضی حنانه توقف داشته باشیم، گوش به سمت حصار سوق داده می شود.



audio file
اشاره به حصار در درآمد چهارگاه را با صدای غلامحسین بنان بشنوید.

پی نوشت
۳- باید توجه داشت که در اینجا انگاره به عنوان مدل و طرح ملودیک به کار برده می شود و با کاربرد «انگاره» به عنوان برگردان «موتیف» متفاوت است.

سینا حسینی

سینا حسینی

دیدگاه ها ۳

  • چطور سل نقش مهمی در درآمد شور لا و چهارگاه دو ندارد؟ در چهارگاه دو ، سل نت ایست معکوس است و در شور لا درجه هفتم یا به قولی نت پیش دانگ که برای ساختن فضای درآمد شور به شدت مهم است ؛ نت های پیش دانگ در فضای درآمدها بسیار مهم اند. این حرف شما نادرست است.

    • تازه من یه اشتباهی هم کردم ؛ سل در چهارگاه دو نت درجه اول مقام است درواقع ما همیشه داریم از درجه چهارم در این دستگاه شروع می کنیم برای همین اسمش چهارگاه است.
      خود مقام در قدیم مقام حجاز بوده پس درست ایت بگوییم چهارگاهِ حجاز

بیشتر بحث شده است