آخرین روزهای سال پر از اندوه ۹۹، اجازه نداد نودمین سالگرد تولد یکی از خاطره ساز ترین آهنگسازانِ موسیقی ارکسترال ایرانی را جشن بگیریم؛ آری عباس خوشدل، نغمه پرداز با ذوق و مهربان از میان ما رفت و غم این قرن پر افسوس را افزون کرد.
اهالی موسیقی خوب می دانند که غفلت تاریخی مردم ایران داشت به کلی باعث فراموشی عباس خوشدل می شد و اگر یک اتفاق موجب یادآوری نام او نمی شد، به احتمال قریب به یقین امروز تنها اهالی موسیقی نام خوشدل را به یاد می آوردند. (۱)
در میان هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر سابق، دو فلوتیستِ آهنگساز وجود داشتند که با ترانه هایشان صاحب شهرتی در عامه مردم بودند: عماد رام و عباس خوشدل ؛ این دو فلوتیست به قدری با موسیقی دستگاهی آشنایی داشتند که هر دو در مقاطعی نیز همکار یکی از نامدارترین هنرمندان موسیقی دستگاهی ایران، فرامرز پایور بودند.
خوشدل که در آموختن ردیف شاگرد ابراهیم بوذری بود، به واسطه تحصیل فلوت کلاسیک، با موسیقی کلاسیک غربی آشنایی داشت و این آشنایی موجب حضور او به عنوان نوازنده در ارکسترهای وزارت فرهنگ و هنر به رهبری حسین دهلوی، مصطفی کمال پورتراب، حسن رادمرد، حقکردار و مصطفی کسروی شده بود.
بعد از تشویق همکاران خوشدل به آهنگسازی، او به محضر محمدتقی مسعودیه راه می یابد و پس از آن با آشنا شدن با علوم چندصدایی تمرکز بیشتری بر آهنگسازی می کند که کسب شهرت در آهنگسازی مقدمات رهبری یکی از ارکسترهای وزارت فرهنگ و هنر را برای او فراهم می کند. در همین وزارت خانه او مدیرکل فعالیت های هنری وزارت فرهنگ و هنر شد که از این راه خدمات زیادی به موسیقی ایرانی کرده که از جمله آنها ضبط چند ردیف و مخصوصا پیشنهاد نت نویسی ردیف محمود کریمی به استادش مسعودیه است.
خوشدل تلاش بسیاری برای ایجاد ارتباط بین هنرمندان فعال در رادیو و هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر داشت که در آن زمان با یکدیگر در رقابت بودند (۲) هرچند در این زمینه توفیق زیادی حاصل نشد و این همکاری به چند برنامه در تالار رودکی (وحدت امروزی) ختم شد.
اما نام عباس خوشدل امروز به واسطه همان اتفاق تاریخی یعنی تصمیم محمدعلی چاوشی در بازسازی آثار قدیمی او با اشعاری با رنگ و بوی مذهبی از قیصر امین پور به سر زبان ها آمد. خوشدل که دیگر در میان عامه مردم فراموش شده بود با این آلبوم که «نیلوفرانه» نام گرفت در سال ۱۳۷۴، پای ثابت میان برنامه های رادیو و تلویزیون شد و همچون دو آلبوم «نی نوا» از حسین علیزاده و «باران عشق» از ناصر چشم آذر، بارها پخش شد و محبوبیت خیره کننده ای در میان مردم و به خصوص جامعه مذهبی پیدا کرد. (۳)
به گفته چاوشی آلبوم نیلوفرانه ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نسخه فروش کرد که بالاترین فروش آلبوم در موسیقی کلاسیک ایرانی تا به امروز محسوب می شود. محبوبیت این آلبوم تیم تهیه کننده این آلبوم را برآن داشت تا آثار دیگری در این فضا خلق کنند که البته این تلاش ها نه بی ثمر ولی کم ثمر بود.
«نیلوفرانه» در زمانه ای بر دل ها نشست که اوضاع و شرایط همه گونه محیا بود؛ تهیه کننده قوی، خواننده محبوب عامه، ناظر ضبط کاردان و البته با نفوذ (۴)، کپی غیر مجاز پایین نسبت به امروز، حمایت همه جانبه رادیو و تلویزیون و صد البته موسیقی گیرا و روان عباس خوشدل.
عباس خوشدل با «نیلوفرانه» اش در یادها ماند، هرچند قرن جدید را ندید ولی شاید «نیلوفرانه» قرن های دیگری زمزمه شود.
پی نوشت
۱- ماجرا این بود که یکی از تصانیف خوشدل بدون نام بردن از نام او و با عنوان «تصنیف قدیمی» با شعر جدیدی از محمدعلی چاوشی (مدیر انتشارات مشکات که این آلبوم را منتشر کرده بود) و ساعد باقری با صدای علیرضا افتخاری با آلبومی که نام این تصنیف را داشت (سرمستان) با حضور افتخاریِ هنرمند برجسته کشور آذربایجان یعنی هابیل علی اف منتشر شد. انتشار این آلبوم باعث اعتراض عباس خوشدل شد و البته این اعتراض با پایان خوشی همراه بود که همانا همکاری ناشر این آلبوم یعنی چاوشی با خوشدل برای آلبوم تاریخی «نیلوفرانه» بود. خوشدل در این باره گفته است: «آنجا آقای چاووشی به من گفت من آهنگی از شما شنیدهام به نام نوای کاروان که بسیار آن را دوست دارم. بیایید شروع کنیم از کارهای گذشته شما در وزارت فرهنگ و هنر یک آلبوم تهیه کنیم.» ایرنا
۲- درباره رقابت این دو سازمان دو قول گوناگون مطرح شده است که یکی مسئله را اساسا رقابت فامیلی دو درباری (پهلبد و قطبی) می داند و دیگری مسئله (به اصطلاح) «ابتذال» موسیقی در رادیو. هنرمندان فرهنگ و هنر در تلویزیون ثابت پاسال حضور داشتند ولی در آن مقطع زمانی مخاطبان رادیو بیشتر بوده است.
۳- نگارنده شاهد بودم که در یکی از شهرهای مذهبی دو جوان با ظاهری کاملا مذهبی در ساعاتی از نیمه شب در سوز و سرمای زمستان، در حال فروش این آلبوم در کنارِ مهر و تسبیح هستند!
۴- فریدون شهبازیان که در آن زمان به شوخی در میان اهالی موسیقی به عنوان «آقای به اهتمام» معروف شده بود.
سلام.
لطفا اگر مقدور است ، مطلبی در باب بررسی کتاب « مبانی آفرینش در موسیقی ایرانی ( روش شریف لطفی » نوشته علی ابراهیمی منتشر کنید.
با سپاس از زحمات مدیران و نویسندگان سایت.
نوروزتان خجسته.