سعید مجیدی
تقلیل ویژگیهای آواز به نمودارهایی هندسی
امروزه رشد و توسعۀ فنآوریهای کامپیوتری امکان تصویرگری، مدلسازی و نمایش دادهها در پژوهش یا بیانی تصویری را فراهم کرده که به تحلیل و درک آسانتر دانش و ویژگیهای مختلف پدیدهها کمکهای شایانی نموده است. در این کتاب نیز در بخشهای شناخت عناصر آواز ایرانی و بهویژه بخش آوازنگاری (صفحات ۳۹ تا ۷۰)، سعی شده با استفاده از نمودارها و مدلسازی هندسی، به تشریح و تبیین و آموزش دستگاه شور بپردازد. در این بخش با نمودارهایی، گوشههای دستگاه شور ترسیم هندسی شده و آنها را در اصطلاح «آوازنگاری»، نامیده است. این نوع تفسیر مصورانه در سایر آثار ایشان نیز سابقه دارد و در جای خود نیازمند نقد و بررسی دقیق است.
اما این تصویرگری با تقلیل و نگاه هندسهوار به آواز و فروکاستن آن به بحث فواصل یا به قول مولف «پلکان دانگها» همراه بوده است. نقدی که مولف زمانی خود به ریاضیوار مطرح کردن مسئلۀ فواصل در کلاسهای درس موسیقی و دورشدن از عمل مطرح میکردند(شهرنازدار ۱۳۸۳: ۶۴). حال باید پرسید، چرا هنرجو آموزش روند زیروبمی دانگهای گوشهها و دستگاه را در خط نت (که امروزه نوشتاری بینالمللی است) رها کند و با این نمودارها آنها را فراگیرد؟ پس نقش نتنویسی آموزشی و تحلیلی کتاب با آن تفصیل چیست که بخواهیم با نمودار هندسی دانگهای گوشهها و دستگاه را بیاموزیم.
مگر خط نت به نوعی مکتوب و دیداری کردن پدیدهای شنیداری نیست. مگر خط نت توانایی انتقال روند ملودی یا به قول مولف «پلکان دانگها» را ندارد که ما متوسل به این نمایش هندسی شویم، آیا این کار تلاشی برای اختراع دوبارۀ چرخ نیست. درست است که در کتابهای آموزشی از نمودار و اشکال بعنوان ابزاری کمکی بهرهمند میشوند، نه با این همه تقلیل و ضعف.
بهرهگیری علمی از تصاویر طیفنگاشت آواشناختی صدای برخی اساتید در تحلیل آواز در آثار برخی دیگر از پژوهشگران وجود دارد مانند آثارزندهیاد دکتر سپنتا ، اما ایشان ضمن کاربرد دقیق و بهجا، هیچگاه دعوی آموزش ردیف یا آواز با این تصاویر را نداشتند.
در ادامه نیز دو نمونه از مدلسازیهای جدید از مجرای گفتار و مرتبط با تکنیک گفتار و آواز در پژوهشهای تحلیلی و آکادمیک ارائه مینمایم، که کاربردی تر از اشکال و نمودارهای هندسی کتاب است.
از نگاهی کلان نیز نقدی که بر این کتاب آموزشی وارد است، نامشخص بودن مخاطب کتاب از نظر سطح فراگیری و دیگری سعی بر انتقال و آموزش امری شنیداری(آواز) با توضیحات و تمریناتی با علائم و نشانههای نوشتاری و دیداری فراوان است مانند: شرح و وضع علائم (در بخش تابلوی علائم)، مدلسازی هندسی با نمودارها در بخش آوازنگاری، و نتنویسی آموزشی و تحلیلی در ۳۴۰ صفحه. در صورتیکه با همراهی نمونههایی صوتی کار بسیار آسانتر میگردید.
در این اثر درگیری بصری هنرجوی آواز برای یادگیری این همه علامت، نشانه و نمودار ضمن وقت بسیار، خطر هدایت آواز ایرانی به سمت مسیری غیرخلاقانه و خشک را نیز در به همراه دارد. در صورتی که مولف بر این باور است ردیف روحی منعطف دارد.
۱ نظر