گفتگوی هارمونیک
فصول اول و دوم بنا بر سنّت نگارش رسالۀ دانشگاهی در خارج از ایران و نگارش کلیاتی دربارۀ تاریخچۀ موسیقی کشور موردِبحث و ساختار موسیقایی آن نگاشته شدهاند که برای موسیقیدان خبرۀ ایرانی آشناست و درعینحال، جُنگی از مطالب آموزنده پیشِروی هنرجویان و علاقهمندانی که به این موضوعات اشراف ندارند میگذارد.
فصل اول، «تاریخچۀ مختصر موسیقی ایرانی»، اطلاعاتی کلی از موسیقی ایران پیش از اسلام، پس از اسلام و قرن حاضر فراروی خواننده میگذارد.
فصل دوم، «نظریه، ساختار، کوک و فرمهای موسیقی ایرانی»، به پیشینۀ نظری موسیقی ایرانی و معرفی برخی رسالات نظری آن، شرح مختصر گامها و فواصل، تئوریهای گام (گام هفدهپردۀ فارابی، گام بیستوچهار پردۀ وزیری، گام بیستودو پردۀ مهدی برکشلی و نظریۀ فواصل انعطافپذیر هرمز فرهت)، مفاهیم مقام، دستگاه، ردیف، گوشه، نت شاهد، ایست، خاتمه و متغیر میپردازد. در ادامه، به معرفی هریک از دستگاههای دوازدهگانه و شرح فواصل آنها از دو موضع راستکوک و چپکوک پرداخته شده و در پایانْ فرمهای موسیقی ایرانی (چهارمضراب، تصنیف، رِنگ و آواز) تعریف شدهاند.
فصل سوم، «تاریخچۀ سنتور، ساختمان و تکنیکهای نوازندگی آن»، ابتدائاً گردایهای از ادبیات مکتوب معاصر (تا پیش از سال ۱۳۸۹) (۲) دربارۀ تاریخچۀ سنتور را ارائه میکند که بنا بر آن سنتور در ایران سازی قدیمی است و ایران مهد سنتور در جهان است و از این کشور به دیگر کشورهای شرق و غرب رفته است. در ادامه، مؤلف به توضیح ابعاد و معرفی اجزاء سنتور پرداخته گسترۀ صوتی انواع سنتور دیاتُنیک (سُلکوک، لاکوک و سیکوک)، کروماتیک و باس و بخشهای صوتی آنها را توضیح میدهد. سپس ساختار مضراب سنتور ایرانی را شرح داده شیوههای مضرابزدن (نواختن با مچ و نواختن با انگشتان) و نواختن سنتور با فشارآوردن بر سیمها، پیشینه، محسنات و معایب آنها را تشریح میکند که در فصل هفتم بهطور مصداقی مورد استفاده قرار میگیرد.
در فصل چهارم، «نتنویسی و ساختارهای موسیقایی در سنتورنوازی»، ابتدا رسمالخطهای نتنگاری سنتور برای هر تکنیک شرح شده است. سپس به «سبکشناسی تزئینات در سنتور» پرداخته شده و تزئینات مضرابی را در کتابهای خودآموز سنتور حسین صبا، ردیف سنتور ابوالحسن صبا، کتاب آثار فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان، پشنگ کامکار و رضا شفیعیان تشریح میکند.
عنوان بعدی این فصل «ملودی اصلی، گسترش و بسط ملودیک در سنتورنوازی» است که با ارائۀ مثالهایی در درآمد بیات ترک ردیف ابتدایی فرامرز پایور و نیز بررسی تطبیقی ملودی اصلی و گسترش سکانسوار گوشۀ زابل در سه روایت مندرج در ردیف میرزاعبدالله، ردیف سنتور ابوالحسن صبا و ردیف ابتدایی فرامرز پایور همراه است.
عنوان پایانی طرحشده در این فصل «گسترش در بداههنوازی سنتور» است که به گسترش یک الگوی ملودیک در قطعات ضربی اختصاص دارد. نگارنده بهعنوان مثال به شرح چگونگی بسط گوشۀ رضوی در چهارمضراب رضوی، اثر فرامرز پایور، پرداخته است.
پی نوشت
۲- تاریخ انتشار مقالۀ شهاب منا در مجلد اول کتاب مجموعه مقالات دربارۀ سنتور (۱۳۸۹، انتشارات سوره مهر، صص ۹۵-۷۹)، با عنوانِ «تأملی بر تاریخچۀ سنتور در ایران» که در آن شاهدمثالهای حضور تاریخی سنتور در ایران که در منابع فارسی نوشته شده بررسی شدهاند و صحت آنها رد شده است.
۱ نظر