گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

پرنیان حامد: حسین خان هنگ آفرین از کودکی شاگرد خاندان فراهانی بوده است

پرنیان حامد

از زندگی حسین خان چه اطلاعاتی دارید؟
حسین خان هنگ آفرین در سال ۱۲۵۰ در تهران متولد شده است، او نتیجه حسینقلی خان قاجار برادر فتحعلی شاه قاجار بود که فتحعلی شاه برادرش حسینقلی خان را بعد از قیام های مختلفی که علیه او کرده بود، کور کرده و سپس اعدام کرد. پدربزرگ حسین خان هنگ آفرین یعنی حاج محمدتقی خان قاجار، والی شهرهای بزرگی مثل ساری بود و بسیاری از موقوفات او مربوط به شهر ساری و اطراف آن است. از جمله این موقوفات می‌توان به آب انبار ساری که به نام حاج محمدتقی خان قاجار و یا تکیه ای به نام او اسم برد و یا در استرآباد کل دهکده لمس از موقوفات او بوده است.

از آنجایی که محمدتقی خان قاجار به موسیقی علاقه بسیاری داشته است، از دوستان صمیمی و عزیز علی اکبرخان فراهانی بوده است و دائما ایشان در ییلاقات تابستانی مهمان محمدتقی خان قاجار بوده است.

زمانی که حکومت مشهد به محمدتقی خان قاجار واگذار می شود در راه، در شهر سمنان فوت می کند و جسد ایشان به مشهد ارسال شده و در کنار قبر امام رضا خاک می شود. همسر ایشان به اتفاق بچه کوچک اش یعنی عبدالله خان به تهران می آیند.


تصویری از حسین خان هنگ آفرین

عبدالله خان قاجار خودش هم با پسران علی اکبرخان فرهانی یعنی میرزا عبدالله و میرزا حسینقلی فراهانی ارتباط داشتند و معاشرت می کردند و همینطور عبدالله خان قاجار خود تار می نواخته و به موسیقی علاقه زیادی داشته است. ظاهرا راه ورود این دو برادر به دربار نیز از طریق عبدالله خان قاجار بوده است.

عبدالله خان قاجار سه پسر داشت که هر سه موسیقیدان بوده اند: حسین خان قاجار یا هنگ آفرین، اکبر خان قاجار یا اکبر فلوتی و عباس خان قاجار یا هنگ آفرین. حسین خان در سال ۱۲۵۶ برای اولین بار شروع به نواختن کمانچه می کند و صد البته از کودکی به علت معاشرت پدرش با میرزاعبدالله و میرزاحسینقلی، با موسیقی ایرانی آشنا بوده است و از سن شش سالگی با این دو برادر ردیف های موسیقی ایرانی را مشق کرده است.

تصویری از عبدالله خان قاجار پدر حسین خان هنگ آفرین در کنار دو نوه اش (کودکی که در بغل اوست، مادر بزرگ پرنیان حامد است)

آشنایی حسین خان با نت از چه سالی بوده است؟
مطابق تاریخ در هم ریخته موسیقی ایرانی در سال ۱۲۴۷ آلفرد لومر به ایران وارد شده و در دارالفنون به تدریس موسیقی کلاسیک می پردازد. ادعا می شود که اولین دوره پانزده سال طول کشیده است و در این دوره از ۲۵ نفر، ۱۰ نفر موفق به دریافت دیپلم شده اند. احتمالا در این ۱۵ سال از این عده تعدادی بیرون رفته اند و تعداد دیگری با سن های کمتر وارد کلاس شده اند.

سخن منطقی دیگری در این مورد نمی توانیم بگوییم لذا حسین خان هنگ آفرین در سن هفت سالگی وارد دارالفنون شده است و پس از دوره کامل هشت ساله در سال ۱۲۶۴ که مطابق با زمانی است که ارکستر سلطنتی به رهبری لومر تشکیل شده است، از این مدرسه فارغ التحصیل شده و در این ارکستر حضور داشته است.

حسین خان در ارکستر سلطنتی (که برخلاف ارکسترهای نقاره چیان که شامل نوازندگان غیر حرفه ای و گاهی دوره گرد بوده) یک ارکستر کاملا رسمی بوده حضور داشته و سرودِ بی کلامِ «سلام شاه» را نواخته است. این سرود در زمان مشروطه ممنوع اعلام می شود. در سال ۱۲۶۷ مجسمه ای از ناصرالدین شاه ساخته شد که با نواختن سرود «سلام شاه» رو نمایی شد.


تصویری از دسته موزیک نظام

از این گروه ده نفره که اولین دارندگان مدرک دیپلم موسیقی هستند می توان: سلیمان خان ارمنی، غلامرضا مین باشیان، ارسلان خان ناصر همایون، حسین خان هنگ آفرین، یوسف خان را نام ببریم. سن و سال نصرالله و غلامحسین مین باشیان فرزندان غلامرضا به این دوره نمی رسد و احتمالا او در دوره های آینده در دارالفنون تحصیل کرده است. تقی دانشور و دیگرانی که از شاگردان لومر بوده اند نیز، سن شان به این دوره نمی رسد و احتمالا آنها در دوره های‌ بعدی از این مرکز فارغ التحصیل شده اند، مگر آنکه تاریخ ورود لومر به ایران اشتباه باشد.

در تاریخ آمده است که در سال ۱۲۶۵ که امتحان نهایی برگزار شده، ۲۴ دانش آموز امتحان نغمه نگاری یا دیکته موسیقی داده اند که از این تعداد فقط ۱۰ نفر قبول شده اند و دیپلم گرفته اند.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است