محمدرضا ممتازواحد
توجه داشته باشیم که پیامها، حاملهای معناییاند و نشانهشناسی، علمی است که این دو را در راستای هم قرار میدهد: «نشانهشناسی علمی است که به بررسی انواع نشانهها، عوامل حاضر در فرایند تولید و مبادله و تعبیر آنها و نیز قواعد حاکم بر نشانهها میپردازد. نشانه چیزی است که به غیر از خود دلالت دارد. دانش نشانهشناسی بررسی معناسازی، فرایند شکلگیری نشانهها و فهم ارتباطات معنادار است.
نشانهشناسی شامل مطالعه ساخت و شکلگیری نشانهها، اشارات، دلالتها، نامگذاریها، قیاسها، تمثیلها، استعارهها و رمزگانهای ارتباطی است. نشانهها برپایه روش یا رمزگان مورد بهره برای انتقالشان، دستهبندی میشوند که میتواند آواهای خاص، علامتهای الفبایی، نمادهای تصویری، حرکات بدن یا حتی پوشیدن یک لباس ویژه باشد. هرکدام از اینها برای رساندن پیام ابتدا باید توسط گروه یا جامعهای از انسانها بهعنوان حامل معنایی خاص پذیرفته شده باشند». (طاهری، ۱۳۹۶: ۱۷- ۱۶)
موسیقیپژوهان و موسیقیشناسان، فرازها یا سِکشِنهای متنی را مجموعهی فیگورهایی از یک یا چند موتیف میدانند و همانطور که در بدو نوشتار حاضر نیز عنوان شد، رویکرد نشانهشناسی در رهسویههای تفسیری و یا تحلیلیِ نوشتاری و یا گفتاریِ موسیقی، از گذشتههای دور تا بهاکنون، مسبوقِبه سابقه بوده است کمااینکه اصطلاح متداولِ «فیگور موسیقایی» (musical figure) که در ادبیاتِ تفسیرگران و تحلیلگرانِ حوزهی موسیقی بسیار معمول است را میتوان نزدیکترین معادلِ مفهومی بهمبحث نشانه در حوزهی زبانشناسی قلمداد کرد (حبیبدوست، ۱۳۹۲).
۴. جمعبندی
همانطور که شرحش رفت؛ در علم زبانشناسی، – هر- زبان، نظامی ساخت- بُنیان، ارتباطی و شناختی است و زبان موسیقی نیز، هم از حیث ساختاری (ساخت- بُنیان بودنش) هم از جهت ارتباطاتی (فرایندی) و هم از مقولهی فرهنگی (شناختیِ) آن، حایز اهمیت و بررسی است. دریافتیم، کُنشِ گونههای موسیقایی که در ذهن رُخ میدهد، تداعی معنا و بهعبارتی فرایند تولید معنا (یا نشانگری) را دربرخواهد داشت.
در نظام تعاملی و گفتمانی نشانهشناسی موسیقی، این پیامها هستند که تولید، تداعی و مبادلهی معنایی موسیقی را بههمراه میآورند. حال در این میان، انگارههای ملودیک و ریتمیک که بخشی از فیگورهای نشانهای موسیقایی هستند نیز، درجریانِ فهمِ پیامها بهمعناها مؤثر میافتند و این قسمتی از منطقِ موسیقی است. نظامِ پیامها در منطق زیربنایی موسیقی دستگاهی ایران، حاملهای معناییاند و نشانهشناسی، رهیافتی است که پیامشناسی و معناشناسی را در یک راستا که همانا نیل بهوحدت کُل است، تحقق میبخشد.
منابع فارسی
– برخوردار، ایرج. ۱۳۷۶. موسیقی سنتی ایران. تهران: نشر دفتر پژوهشهای رادیو.
– حبیب دوست، منصور. ۱۳۹۲. مفاهیم موسیقی. نشر بلور.
– رشیدی، صادق. ۱۳۹۳. درآمدی بر نشانهشناسی موسیقی. تهران: نشر علم، چاپ اول.
– سجودی، فرزان. ۱۳۸۲. نشانهشناسی کاربردی. تهران: نشر قصه.
– طاهری، صدرالدین. ۱۳۹۶. نشانهشناسی کهن الگوها در هنر ایران باستان و سرزمینهای همجوار. نشر شورآفرین.
– کوش، دنی. ۱۳۸۱. مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمهی: فریدون وحیدا. تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیما.
– وایت، ارلسلی. ۱۳۷۹. تکامل فرهنگ، ترجمهی فریبرز مجیدی. تهران: دشتستان.
– یوسفیان، جواد. ۱۳۶۸. نگاهی بهمفهوم فرهنگ. مجلهی رشد آموزش و پرورش علوم اجتماعی. سال اول، شمارهی ۲، زمستان.
منابع انگلیسی
Budd, Malcolm. 1992. Music and the Emotions: The Philosophical Theories. London and New York: Rutledge Press
Storey, John. 2003. Cultural Studies and the Study of Popular Cultural. University of Georgia Press
۱ نظر