علیرضا میرعلی نقی
نماینده ایرانی کمپانی حتی حاضر به ضبط تار تنهای استاد هم نبود و میگفت مخاطبی ندارد. گرچه سی سال بعد و بعدتر، همان چند صفحه معدود، الگوی اعتلای تکنیکی تارنوازان جوان شدند و با وجود ارائه اجراهایی پاکیزه، توفیق ادراک آمال هنری تارنواز نوآور زمانه را نیافتند. وزیری خود به آن تصنیفها و رِنگها (و به ویژه آواز بیات ترک را هیچ دوست نداشت)، عنوان «آهنگ های بازاری» را اطلاق میکرد، که به هیچ وجه بازاری و پیش پا افتاده نبودند و نیستند و حتی از موسیقیهای ممتاز همعصر خود هم بسی بالاتر بودند.
او این کنایه تلخ را در قیاس با آثار عمیق و فکرشدهاش میگفت. همانها که هیچ وقت به شایستگی اجرا و شنیده نشدند.
با این حال، وزیری و یارانش، اثر خود را در موسیقی زمانه خود و بعد از خود گذاشتند. هرچند که هیچگاه به آن قله آمال مطلوبشان نرسیدند.
اکنون بعد از ۹۳ سال، ما مخاطبان امروز، امکان برخی بررسیها و قیاسها را داریم: «رِنگ دشتی» در صفحه گرامافون؛ با سرعتی بیشتر از اجرای زمانیان/ فریوسفی، شنیده میشود و شاید دلیل آن، محدودیت زمان ضبط در صفحات سنگی آن دوران باشد.
اجرای حاضر که در دو تندا (تمپو)ی متفاوت ارائه شده، شاید به هدف هنری وزیری نزدیکتر باشد. چرا که مراد استاد از رِنگ و هر نوع موسیقی مجلسی؛ با تلقی قدمایی متفاوت بود. او این قالب از موسیقی را صرفاً برای اجرای رقصهای بزمی نمیخواست.
برای موسیقی، رقص و به ویژه شعر، بیشتر قائل به هویت مستقل بود تا ماهیتی ترکیبی. نکته دیگر این که صرفنظر از تفاوتهای ماهوی اجرای ارکستر با دونوازی، لحن و بیان صدای این دو اجرا (قدیم و امروز) به نحو آشکاری متفاوت است. این موضوع به مقوله آرتیکولاسیون در نتنویسی آثار وزیری برای سازهای خانواده ویول مربوط می شود.
می توان قریب به یقین چنین فرض کرد که بیان زیباتر اجرای ارکستر مدرسه عالی موسیقی نسبت به صدایی که براساس نت نوشتههای استاد میشنویم، مرهون حضور و نظارت دقیق و هنرمندانه بهترین شاگرد وزیری، یعنی ابوالحسن صبا است که در ابتدای جوانی نیز استادی مسلم شناخته میشد و تنها تکنواز ارکستر مدرسه در کنار استادش بود.
تخصص و تبحر صبا در شناخت امکانات ویولن در احراز این صدا از ارکستر بسیار موثر بوده است. استاد صبا در مقالهای که تنها یک بار چاپ شد، نوشت: «طرز اجرای رِنگهای ایرانی از موقعی مورد توجه و مطالعه اینجانب قرار گرفت که در مدرسه عالی موسیقی مشغول تحصیل بودم. در آن موقع آقای وزیری، استاد و رئیس مدرسه به واسطه اشتغال فراوان کلاس ویولن و امور، رسیدگی به کوک و آرشه گذاری قطعات ارکستر را به اینجانب که سولیست ارکستر بودم با اطمینان واگذار نمودند… ».
استاد صبا در شرحی روشن، چهار نکته فنی را توضیح داده و در ضمن آنها به ورود تکنیک آرشههای اسپیکاتو (پاشنه پریده) در ارکستر مدرسه عالی موسیقی اشاره کردهاند: «بعد از مدتها وقت، محل آنها را در رِنگهای خودمان پیدا نمودم و پس از مدتی آزمایش به سایر نوازندگان مدرسه (که ابتدا به نظرشان مشکل و خشن میرسید) آموختم. کمکم چند نفری با این آرشهها مانوس شدند. پس از آن که نرمشی در دست نوازندگان پدید آمد، یک زیبایی و جذابیت خاصی در موقع نواختن پیدا شد که مورد موافقت رئیس ارکستر نیز قرار گرفت.» به هرحال و بی تردید، در ضبطهای ارکسترال صفحات مدرسه عالی موسیقی؛ نظرات فنی و زیباشناسی هنری استاد صبا دخالت تام داشته و این مطلبی است که باید مورد نظر پژوهندگان هنر و حیات استاد وزیری قرار بگیرد.
مجری این طرح با ارزش، هدفگذاری درستی در کار خود نشان داده است. توانایی تکنیکی ایشان در اجرای آثار وزیری – خوشبختانه – لحن و بیان هیچ تارنوازی را تداعی نمیکند. حتی شاید دانسته و آگاهانه، از فوت و فنهای عادت شده همگانی برای موثرترکردن صدا دوری کردهاست.
اجرا، صریح و عریان و بی زیب و زیور است. شباهتی به لحن و صدا و احساس نواختههای وزیری هم ندارد و همین بی طرفی، به کار ایشان امتیاز میدهد که به عنوان متنی مورد اعتماد برای مبنا قراردادن اجراهای بعدی، معرفی شود. بیتردید در اجراهای بعدی، چه ایشان و چه دیگران، چه تنهایی و چه غیر آن؛ باید با توجه به اسناد معتبر نوشتاری و شنیداری برای رسیدن به صدای مطلوب ِ زیباشناسی ِ موسیقی استاد علینقی وزیری تحقیق و تلاش انجام شود تا بتوانند طبق آرزوی استاد موسیقی ای جان دار و تاثیرگذار بیافرینند.
پی نوشت
۱- پیش از مجری این طرح، تنها یک بار، نگاهی و اقدامی برای بازنوازی برخی آثار استاد وزیری انجام شده که آن نیز به درستی معرفی نشده است: دخترک ژولیده (اجرای ۹ اثر از استاد علینقی وزیری)؛ به شکل دونوازی تار: آرش مشتاقی و کیانوش عشیق. (شش قطعه نیز بازتنظیم آرش مشتاقی است). اصفهان، حوزه هنری و شرکت چکاوک زنده رود، بی تاریخ. صدابردار: مهدی خدابخش.
۲- خالقی، روح الله. سرگذشت موسیقی ایران (ویراستاری جدید: سه جلد در یک جلد). تهران، موسسه فرهنگی هنری ماهور، ۱۳۹۰، ۸۰۷ ص، مصور :۴۷۲، ۴۸۶ ، ۴۸۷ ، ۴۸۸ ، ۵۰۶ ، ۵۳۵
۳- صبا، ابوالحسن: نظر من درباره اجرای رِنگ های ایرانی. کتاب سوم آموزش موسیقی ایرانی (شامل دوازده قطعه رِنگ ) تالیف و انتشار محمد بهارلو . تهران ۱۳۳۶، ۲ + ۱۵ ص
۴- میرعلی نقی، علیرضا [گردآورنده ، مصحح و حاشیه نویس]. موسیقی نامه وزیری (مجموعه آثار قلمی و گفتاری استاد علینقی وزیری). تهران، نشر معین ، چاپ اول ۱۳۷۷ ، ۵۹۱ + ۴۹ ص ، مصور .
۵- آثار ارکستری استاد علینقی وزیری. تهران، موسسه فرهنگی هنری ماهور . ۱۳۷۹. (سی دی صوتی. شامل اجراهای ارکستر بزرگ رادیو تهران در سالهای اواخر دهه ۱۳۳۰).
۱ نظر