نقش دف و دف‌نوازی در باورهای ملّت کُرد با تاکید بر شهر سنندج (۷)

۲-۳-۲- ذکر دراویش قادریه
به‌طور کلّی در مطالعات ادیان، به اعمالی که در حالت خلسه انجام می‌شود، کارهای «شمنی» می‌گویند (پهلوان(۲)، ۱۳۹۳: ۱۸۶). در اغلب اقوام ابتدایی، جذبه و خلسه از دو راه حاصل می‌شود: یکی رقص، آواز، حرکات، نواها و ریتم‌های یک‌نواخت و دیگری اعتقاد و تلقین (همان: ۱۲). ترتیب و اجرای این‌گونه اعمال در هر یک از فرقه‌های دراویش متفاوت است و بستگی به آداب و رسوم آن طریقت دارد که باید با احترامی خاص برگزار شوند.

پیروان طریقت قادریه، به‌ساده‌زیستن و قناعت توصیه می‌شوند. درک و دریافت حقیقت، روشنی روح و رسیدن به‌حق را در قیل و قال و سماع می‌دانند. خواندن اشعار با موسیقی، ذکر و رقص دراویش از ارکان این مراسم است. سازهای مورد استفاده شامل: دف، شمشال وتاس هستند.

ورود به‌جرگه‌ی دراویش قادریه را «بیعت» یا «توبه» می‌گویند و دارای تشریفاتی به‌شرح زیر است:

کسی که می‌خواهد توبه کند و درویش شود، دو زانو در برابر شیخ یا خلیفه می‌نشیند و بعد از آنکه دست راست خود را در دست مرشد گذاشت، از تمام اعمال خلافی که مرتکب شده توبه می‌کند و شیخ هم پس از ذکر نام مقدّس خداوند، پیامبر اکرم (ص) و مشایخ طریقت از وی می‌خواهد که تمام شیوخ طریقت را به‌شهادت بخواند و نزد آنها تعهّد نماید که از راه راست و طریقت خویش منحرف نشود؛ منصف، عادل و منزّه باشد و موی سر خویش را نتراشد. پس از این تشریفات، سه روز را روزه می‌گیرد و ۸۰ هزار بار «لااله‌اله‌الله» می‌گوید و بعد از هر نماز، ۱۰۰ بار «استغفرالله» را به‌زبان می‌آورد (تابانی، ۱۳۸۰: ۳۷۹).

هر پنج‌شنبه‌شب (شب‌های جمعه) و گاهی دوشنبه‌شب‌ها، دراویش در تکایا جمع شده و بعد از به‌جا آوردن نماز عشاء به‌صورت جماعت به‌ذکر می‌پردازند. ترتیب مراسم به این‌گونه است که ابتداء قرآن تلاوت می‌شود، سپس فاتحه‌ای برای ارواح پیامبر (ص)، اولیاء، اقطاب و رفتگان حاضران فرستاده می‌شود. بعد از آن شیخ با صلوات بر پیامبر (ص) ذکر لااله‌اله‌الله را شروع می‌کند و مریدان جواب می‌گویند. اجرای این ذکر به این صورت است که واژه‌ی «لا» از سمت شانه‌ی راست شروع و با رسیدن سر به‌سمت شانه‌ی چپ (جایگاه قلب) به «الله» ختم می‌شود.

لازم به‌ذکر است که تمامی ذکرها معمولاً ۱۰۱ بار تکرار می‌شوند. (۳) سپس شیخ با صدای دست‌های خود، مریدان را که چشم‌ها را بسته‌اند به‌خود متوجّه می‌سازد و ذکر دوّم، یعنی «یاالله» را شروع می‌کنند. در ادامه، ذکر «الله» و در انتها ذکر «حی یا قیّوم» را با هم تکرار می‌کنند. به‌مجموع این ذکرها، «تهلیلیه» می‌گویند (محمّدی، ۱۳۷۹: ۵).

هدف آیین تصوّف، پیوند دادن انسان با خداست و ذکر، یکی از ارکان اصلی و عملی مسلک تصوّف و بهترین وسیله برای چنین پیوندی است.

پی نوشت
۳- این بخش بر اساس اعمال طریقت قادری برزنجی تنظیم شده است.