نقش فراهان در فرهنگ و موسیقی ردیف دستگاهی ایران (۱)

شهرستان فراهان دارای دو بخش (مرکزی و خنجین) در استان مرکزی ایران است که در سال ۱۳۸۹ به طور رسمی شهرستان شد. جمعیت آن ۳۰۰۴۲ نفر است.

پس، فراهان یکی از شهرستان‌های استان مرکزی و پاره‌ای از سرزمین تاریخی فراهان بزرگ است که منطقهٔ وسیعی از شمالِ شهر اراک تا مناطقی از شهرستان آشتیان و تفرش را در برمی‌گرفت و از غرب تا مرز استان همدان نیز می‌رسید.

بیش از دویست روستای کوچک و بزرگ در فراهانِ بزرگ وجود دارد که در دشت فراهان و کوه‌های اطراف پراکنده‌اند. شهر کوچک فرمهین در مرکز فراهان و در سه راهی اراک – تفرش – فراهان قرار گرفته‌است.

به لحاظ تقسیمات کشوری، تفرش تا قبل از ۱۳۳۶ نام یکی از دهستان‌های اراک در استان یکم (مرکزی) بود. در ۱۳۳۶ ش، قسمتی از بخش فراهان به نام «فراهان بالا» از توابع شهرستان اراک، قسمتی از بخش خَلَجستان از توابع شهرستان قم (شامل دهستان‌های دستجرد، راهجرد و وَزوا)، شهرستان تفرش را تشکیل دادند. در ۱۳۳۷ ش، دهستان آشتیان یکی از بخش‌های شهرستان تفرش شد.

در ۱۳۵۶ ش، آشتیان شهرستانی مستقل و تفرش شامل بخش‌های حومه و فراهان و دهستان رودبار در استان مرکزی شد. در ۱۳۵۸ ش، دَه آبادی از بخش فراهان تفرش جدا و جزو بخش مرکزی شهرستان آشتیان گردید. در ۱۳۶۶ ش، در شهرستان تفرش چهار دهستان (بازرجان، فِشْک، رودبار و فرمهین) ایجاد شد.

در ۱۳۶۹ ش، این شهرستان مشتمل بود بر بخش مرکزی به مرکزیت شهر تفرش شامل دهستان‌های بازرجان و رودبار، و بخش فراهان به مرکزیت آبادی فرمهین شامل دهستان‌های فرمهین و فشک. در تقسیمات کشوری ۱۳۷۴ ش، دهستان‌های خرازان و کوه‌پناه نیز جزو این شهرستان ذکر شدند و تاکنون به همین صورت در تقسیمات کشوری باقی‌مانده‌اند.

یا این توضیحات، مشخص می شود که فراهانِ کنونی بخش کوچکی از فراهانِ بزرگ است.

خلاصه ای از تکوین ساختار موسیقی ردیف دستگاهی ایران
همانطور که می‌دانیم موسیقی مقامی به همان موسیقی ۱۲ مقام اویغورستان چین، شش مقام ازبکستان و تاجیکستان کنونی، موقام آذربایجان، موکام ترکیه، مکتب نوبتی اندلس و در ادامه موسیقی ردیف – دستگاهی غرب ایران گفته می‌شود.

دکتر محسن حجاریان در این باره در کتاب «مکتب های کهن موسیقی ایران» می نویسد:
فرهنگ شرق اسلامی از غرب چین تا اندلس، به رغم ریشه‌های مشترک در ساختارهای اجرایی (مدها) و پیوستگی بنیادی، استقلال فرهنگی خود را نیز دارند.

جغرافیای فرهنگی این سرزمین گسترده، شامل حوزه‌های وسیعی می‌شود که ترک‌ها، ایرانیان و اعراب را در بر می گیرد. این قلمرو پهنه‌های وسیعی از فرهنگ‌های ترک زبان غرب چین و آسیای میانه همچون: اویغور، باشقیر، قرقیز، ازبک، قاراقالپاق، ترکمن، ترکان آسیای صغیر، تاجیکستان، افغانستان، ایران و ملت‌های سوریه، اردن، لبنان و مصر (در حوزه شرق عربی) و لیبی، تونس، الجزایر و مراکش (حوزه غرب عربی) را در خود جای داده است.