محمدرضا مقدم
کتاب «تحلیل زیبایی‌شناسی موسیقی دستگاهی ایران» تالیف محمدرضا عزیزی و پویا سرایی در ۴۲۶ صفحه توسط انتشارات نسل روشن منتشر شده است. این کتاب همان‌طور که از نامش پیداست می‌کوشد تحلیلی زیبایی‌شناسی از موسیقی دستگاهی ایرانی با نگرشی بر فلسفه و عرفان شهاب الدین سهروردی را به مخاطب ارائه کند و دیدگاه بزرگان تاریخ در حوزه زیبایی‌شناسی را پیش‌روی مخاطب قرار دهد.
کتاب «تحلیل زیبایی‌شناسی موسیقی دستگاهی ایران» در ۶ فصل شامل: فصل اول: مقدمه، فصل دوم: بنیادهای زیبایی‌شناسی اندیشه سهروردی در حکمت اشراق، فصل سوم: هنر و هنرمند در زیبایی‌شناسی اشراقی، فصل چهارم: جایگاه موسیقی دستگاهی ایران در فلسفه و عرفان اسلامی، فصل پنجم: زیبایی اشراقی در موسیقی دستگاهی ایران، فصل ششم: تحلیل چند اثر موسیقایی بر اساس مفاهیم زیبایی‌شناسی حکمت اشراق، به چاپ رسیده است.
در بخش پیشگفتار به قلم محمدرضا عزیزی نوشته شده است:
«شیخ شهاب‌الدین سهروردی فیلسوف نام آشنای جهان اسلام، در قرن ششم حکمتی بحثی- ذوقی با تاکید بر کشف و شهود و رهیافت‌های پادشهان فرزانه ایران و مضامین عرفانی پایه گذاری نمود تحت عنوان حکمت اشراق. از منظر او مبنای زیبایی، ادراک خیالی و قلبی هنرمند بوده و هنرمند را چون حکیم متاله می‌دانست که خلق اثر هنری او مبتنی بر ادراک و شهود حقایق عالم مثال است که دارای فضایی متفاوت با عالم جسمانی است؛ آن فضا که به نحوی حاکی از عالم مثال است در هنرهای سنتی ایران از جمله معماری، نگارگری، شعر و موسیقی دستگاهی و… بر سبیل تمثیل، نمایان می‌شود.
موسیقی دستگاهی ایران، بازی احساسات صرف نیست، بلکه ساز تناسب موجود در نفس است که به مراتب نورانی آن مرتبط است و هر چه نغمات با درجات احوال و مراتب نفس متناسب باشد، سیر و سلوک قلبی هنرمند را باعث می‌شود. حکمت اشراق سهروردی با بهره گیری از مبانی حکمت اسلامی، مبنای عرفانی و اشراقی و نیز نظریات حکمای پیشین ایران و احیای حکمت خالده، حاوی مضامین و اندیشه‌های حکمی-اسلامی است و می‌تواند مبنای مناسبی برای واکاوی اندیشه‌ها و مبانی حکمت موجود در هنرهای سنتی از جمله موسیقی دستگاهی ایران قلمداد شود.
در پاسخ به این پرسش که مولفه‌های زیبایی‌شناسی حکمت اشراق چیستند و چه تاثیری بر موسیقی دستگاهی ایران داشته‌اند؟ به بررسی فضای موسیقی دستگاهی ایران در عالم خیال، که خود هم وراء عالم عینی ماده است و هم در درون نفس انسان وجود دارد، پرداخته شد. آن جا که اصل و ریشه صور طبیعت اشجار و گل‌ها، پرندگان و نیز آواهای خاص شنیداری در درون روح انسان متجلی می شوند.»
بخش دوم کتاب با این پرسش که «زیبایی شناسی چیست» آغاز می‌شود و در ادامه به زیبایی از منظر افلاطون،ارسطو، زیبایی در قرآن و همچنین زیبایی نزد فلاسفه مسلمان از جمله ابن‌سینا، غزالی و فارابی می‌پردازد.
بخش سوم نیز به موضوع «هنر و هنرمند در زیبایی شناسی اشراقی» اختصاص دارد و به زیبایی شناسی حکمت اشراق می‌پردازد.
در بخش سوم کتاب می‌خوانیم: «هنری که زاییده عشق هنرمند به حُسن و زیبایی است، والاترین هنرمندان را عاشقان کوی دوست معرفی می‌کند؛ چرا که هنرمند با اراده خویش رو به سوی صور اعلی زیبایی نموده و چشم دل را بر پهنای هستی زیبا گشوده تا جایی که روح حساس و نکته سنج وی به جلوه‌ای از زیبایی‌های موجود پی‌برده و آینه تمام نمای حقیقت و اصل خویش گشته و ثمره عشق ورزی او به این جلوه‌ها همین خلق آثار هنری است.»
۱ نظر