محمدرضا مقدم
کتاب «ضربیهای استاد یوسف فروتن برای سنتور» توسط عارف شاهدنواز تنظیم و آوانگاری شده است. این کتاب امکان نواختن بیست و سه قطعه از ضربیهای یوسف فروتن را برای نوازندگان سنتور میسر کرده است. این کتاب توسط انتشارات نایونی در تیراژ ۲۵۰ جلد منتشر شده است.
عارف شاهدنواز در این کتاب سعی کرده است اصالت و روایت قطعات فروتن را به خوبی حفظ کند و در کنار آن قطعات فوق را بر اساس ویژگی و امکانات ساز سنتور آوانگاری کند.
«پیشدرآمد شور اول»، «چهارمضراب شور»، «پیشدرآمد شور دوم»، «پیشدرآمد ابوعطا»، «ضربی ابوعطا»، «چهارمضراب حجاز»، «پیشدرآمد دشتی»، «ضربی دشتی»، «سلام انجمن اخوت»، «ضربی بیات ترک»، «پیشدرآمد افشاری اول»، «رنگ افشاری»، «پیشدرآمد افشاری دوم»، «رنگ بیات ترک»، «چهارمضراب بیات ترک»، «رنگ چهارگاه»، «ضربی سهگاه»، «رنگ روحضی سهگاه»، «ضربی چهارگاه»، «پیشدرآمد ماهور»، «ضربی دلکش»، «چهارمضراب بیداد» و «ضربی بیات اصفهان» بیست و سه قطعهای هستند که از مجموعه ردیف سهتار و ضربیهای قدیمی یک و دو که توسط انتشارات ماهور منتشر شده، انتخاب شده و در این کتاب به چاپ رسیدهاند.
در بخش پیشگفتار کتاب به قلم عارف شاهدنواز نوشته است: «یوسف فروتن» نوازنده تار و سهتار و از شاگردان بیواسطه «درویشخان» بوده است که موفق به کسب تبرزین طلایی درویش نیز شده بود.
فروتن در کنار تار و سهتار، با نوازندگی چند ساز دیگر از جمله پیانو، ویولن و تنبک نیز آشنایی داشته است. همچنین بسیاری از اساتید کنونی و فقید موسیقی کلاسیک ایرانی همچون: حسین علیزاده، داریوش طلایی، داوود گنجهای، پرویز مشکاتیان و … از شاگردان وی بودهاند.
استفاده مستقیم از محضر درویشخان، آشنایی با چندین ساز دیگر و به تبع آن مراوده با نوازندگان سازهای دیگر و حافظه و دقت نظر فروتن باعث شد او راوی یکی از جامعترین و مهمترین کارگان قطعات ضربی در موسیقی کلاسیک ایرانی باشد. کارگان بزرگی که فروتن روایت کرده شامل فرمهای مختلفی همچون چهار مضراب، پیشدرآمد، تصنیف، رنگ و … در دستگاهها و آوازهای گوناگون باشد که برای اختصار و به اشاره خود او آنها را «ضربی» و در واقع «ضربیهای فروتن» مینامیم.
تاکنون چهار آلبوم از نواختههای ایشان با نامهای: «سهتار استاد یوسف فروتن» (۱۳۷۹)، «ردیف سهتار یوسف فروتن» (۱۳۸۳)، «ضربیهای قدیمی ۱» (۱۳۸۲)، و «ضربیهای قدیمی ۲» (۱۳۹۰) توسط موسسه فرهنگی هنری ماهور منتشر شده است که آلبوم اول در واقع مجموعهای از نواختههای آوازی (غیرمتریک) و بداههنوازیهای فروتن است. مجموعه دوم روایت ردیفی است که وی برای ساز سهتار قائل بوده (احتمالا تحت تاثیر آموزههای درویشخان و شاید اساتید دیگر) که البته در میان همین ردیف قطعات مختلف ضربی اجرا شده که حائز اهمیت است و دو مجموعه دیگر به صورت تخصصی ضربیهای قدیمیای هستند که وی روایت کرده و نواخته است.
آهنگساز بعضی از قطعاتی که ایشان روایت کرده بر ما معلوم است. بعضی قطعات را نیز مطمئنیم که از ساختههای خود اوست (همچون پیشدرآمد شور و پیشدرآمد دشتی) اما نهایتا بخش بزرگی از آثار، قطعاتی هستند که وی روایت کرده و نمیتوانیم با اطمینان بگوییم که از ساختههای خود اوست یا آثاری قدیمیتر هستند که آهنگساز آن نامعلوم است یا حتی آهنگسازی داشتهاند که به هر روی فروتن در هنگام روایت و اجرای آنها نامی از آهنگساز نبرده و در کاراگان آهنگسازان دیگر نیز یافت نمیشوند.
۱ نظر