گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

ساز نقاره و نقاره زنی (۴)

در قرون بعد نیز این آیین بسیار رایج بوده است. حافظ ابرو در کتاب زبده التواریخ از وقایع سال ۸۰۹ ق نوشته که در رابطه با مراجعت امیرزاده به یزد است و به اجرای مراسم نقاره نوازی اشاره دارد: «… جمعی کثیر را در مقابل ایشان بازداشتند و بفرمود تا نقاره و برغو (شاخ حیوان میان تهی) می‌زدند و…»

فضل اللّه خنجی در کتاب مهمان نامه بخارا، به سابقه نقاره نوازی در مشهد و رواج این مراسم در قرن نهم ق. اشاره دارد. «… بر فوق بارگاه حضرت امام محلی که نقاره نوبت حضرت امام می‌زنند جماعت نقاره چیان اردویه همایون و نفیرچیان ایستاده و مترصد آنکه چون مرکب همایون برسد نقاره کوبند و نفیر نوازند… » جامی از شعرای این دوران در یکی از ابیات خود به این مراسم اشاره کرده است:
چنان بلند شد آهنگ ما که نشناسد
که این نفیر شب است یا نقاره صبح

در عهد صفویه نقاره ابتدا در پایتخت و سپس به تدریج در شهرهای بزرگ رایج گردید و در جشن‌های پیروزی و تاجگذاری و ولادت شاهان و شاهزادگان و خلعت پوشی امیران و…، مراسم نقاره زنی اجرا می‌گردید. در کتاب عالم آرای عباسی به تولد شاه عباس اول و برگزاری این مراسم در اطراف و جوانب کشور اشاره شده است. شاردن نیز در سفرنامه خود  چنین می‌نویسد: «در بالای سر در مدخل بازارشاه اصفهان دو ایوان سرپوشیده بزرگ وجود دارد که محل نواختن ادوات موسیقی است و به آن نقاره خانه می‌گویند و هر روز به هنگام برآمدن و غروب خورشید در آنجا سرنا و دهل و طبل می‌نوازند.»

اصطلاح رایج «شادیانه» در متون عهد صفویه، موید آن است که علاوه بر مراسم شاهانه و قبل از طلوع و غروب خورشید، نقاره نوازی در جشن و سرور به ویژه ازدواج مرسوم بوده است.

با ظهور دولت افشاریه و مرکزیت سیاسی شهر مشهد، آیین نقاره نوازی در آستان قدس رونق بیشتری پیدا کرد و نقاره که تا قرن نهم منحصر به مناسبت‌های مذهبی و ملی بود، در دوران صفوی و افشاری از تنوع بیشتری برخوردار شد. چنانچه در کتاب عالم آرای نادری در رابطه با کاربرد نقاره در مراسم استقبال و خوش آمدگویی از سعادت خان نیشابوری و در لشکرکشی‌ها و برای رَم دادن مرغان وحشی (در حمله گرجستان) و ترغیب سپاه در تهاجمات (لشکرکشی به قندهار و هند) و هم نوایی و شادباش در فتوحات (فتح پیشاور) سخن به میان آمده است؛ اما با وقایع سال ۱۱۴۳ ق، به دستور نادرشاه به دلیل ماتم ناشی از جنگ با افاغنه ممانعت نادر از اجرای مراسم شادمانی ممانعت به عمل آمد.

اما نقاره نوازی در دوران زند و قاجار گسترش بیشتری یافت و علاوه بر مناسبت‌های رایج، موارد و مناسبت‌های تازه‌ای همچون نقاره نوازی در مراسم اسب دوانی دربار و شتر گردانی روز عید قربان و مراسم سلام در روزهای عید و اعلام قرق در شب نیز رایج گشت.

کیوان پهلوان

کیوان پهلوان

۱ نظر

بیشتر بحث شده است