هادی سپهری
مرروی کوتاه بر تاریخ نگاری موسیقی ایرانی از ۱۳۰۰ تاکنون *
اگر تاریخ نگاری را ثبت احوال جامعِ رویدادهای گذشته بدانیم و تاریخ نگاری موضوعی در حوزه ی موسیقی را بررسی و بیان مبدأ و ریشه های شکل گیریِ مکاتب و سبک ها همراه با بیان جزئیات فنی موسیقی و رخدادهای شکل دهنده به جریانها در کنار توجه به زندگی افراد تأثیرگذار بر رویدادهای ریز و درشت در این عرصه؛ در نتیجه می توان گفت در ایران تاکنون، جز یک اثر که تقریباً با این تعبیر همخوانی دارد، ما اثری مانند «تاریخ موسیقی آکسفورد» (چند جلدی) و یا چنان که در غرب وجود دارد به صورت موضوعات خُردتر «تاریخ موسیقی غرب»، «تاریخ موسیقی کلاسیک»، «تاریخ موسیقی راک» و امثالهم نداریم (به عنوان نمونه بنگرید به زیگلر ۱۳۹۴).
تاریخ موسیقی ایران در قبل از اسلام با حدس و گمان های غیرعلمی همراه است و چیز دندان گیری جز برخی تحقیقات باستان شناسانه در مورد سازها و آثار به جای مانده از تمدن های بین النهرین به همراه چند جمله نقل قول از مورخین یونانی که نشانگر مورد خاصی نیست، دستگیر نمی شود.
اما پس از اسلام، که آثار مکتوبی کم کم پدید آمدند، تاریخ موسیقی ایران با تاریخ موسیقی سرزمین های همجوار و اقوام و ملل متنوعی پیوند خورده است به طوری که موسیقی این مناطق در دانش موسیقی شناسی به نام موسیقی ایرانی- عربی- ترکی شناخته می شود و صد البته دارای دوره های مختلف و مکاتب متنوعی است.
جدای موسیقیهای مناطق مختلف سرزمین های اسلامی تاریخ موسیقی مکتوب و تا حدودی رسمی شاملِ موسیقی های دربارها و موسیقیدانان ساکن در شهرهای بزرگ و وابسته به مراکز قدرت است.
به غیر از تاریخ نگاری های قدیمی که در قالب تذکره نویسی ها و یا بیان حکایات و اخبار از موسیقیدانان و احوال ایشان به صورت غیرتخصصی و اغلب همراه با اطلاعات اغراق آمیز آمده است، از جمله معروفترین آنها الاغانی نوشته ی ابوالفرج اصفهانی است، باید نگارش تاریخ موسیقی در ایران، به شکلی اندک اندک نظام مند و دارای اصول پژوهشی، را به قرن اخیر محدود کرد و در همین مورد باید گفت که هرچه به سالهای اخیر نزدیک می شویم متون تخصصی تر و روشمندتر از لحاظ اصول روش تحقیق شده اند که در ادامه به معرفی اجمالی آنها خواهم پرداخت. همین جا اضافه کنم که نوشتن مقالات کوتاه جهت روشن کردن مواردی در تاریخ موسیقی یا معرفی موسیقیدان و یا آثارش را من جزو تاریخ نگاری نظام مند در نظر نگرفته ام.
در دوره ی قبل از انقلاب ایران که معمولاً به دو قسمت تقسیم می شود و دروه ی ابتدایی را پهلوی اول می نامند، هیچ کتابی در زیمنه ی تاریخ موسیقی در ایران به چاپ نرسیده است و انتشارات در این زمینه با مقالاتِ کوتاه در دوره ی پهلوی دوم درباره ی تاریخ موسیقی در نشریات آغاز شد. سپس تنها یک رساله ی مختصر در سال ۱۳۲۹ با عنوان «تاریخ مختصر موسیقی ایران» توسط لطف الله مفخم پایان منتشر می شود. اما اولین جلد از کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» نوشته ی روح الله خالقی که دوره های اخیر از تاریخ موسیقی را تقریباً جامع و مستند بررسی کرده بود، در سال ۱۳۳۳ شمسی منتشر شد.
۱ نظر