سجاد پورقناد
نوشته که پیش رو دارید گفتگویی است با سجاد محرابی، کارشناس دیزاین، نوازنده و سازنده آلات موسیقی؛ این گفتگو در برنامه رادیویی «نیستان» در شبکه فرهنگ انجام شده است. سجاد محرابی سال‌ها روی ساز نی کار کرده و برای طراحی روش انگشت‌گذاری‌های جدید، برای افزایش قابلیت‌های این ساز تلاش کرده است.
آقای محرابی اولاً در مورد این دوست دارم کوتاه صحبت کنید که اصلاً چه شد که به رشته‌ی طراحی صنعتی رفتید؟ چون اکثراً علاقه‌ی بچه‌های موسیقی به سمت تحصیل در رشته ی موسیقی است.
آن سالی که من در کنکور شرکت کردم هم موسیقی قبول شدم هم طراحی صنعتی، بعد با مشاوره استادها و دوستانم به این نتیجه رسیدم که رشته طراحی صنعتی بخوانم. علاقه‌ام هم این بود که روی سازهای ایرانی کار بکنم و بتوانم خدمتی در این زمینه به جامعه موسیقی بکنم.
چرا برخلاف سازندگان سازهای ابداعی که امروز هم خیلی در خبرها از کارهایشان می‌شنویم و این چند سال به تولید سازهای غریب و جدید روی آوردند، شما مسیر اصلاح و تکامل سازها را در پیش گرفتید؟
بله. اگر بخواهیم به طراحی یک محصول نگاه علمی داشته باشیم، این نگاه علمی و روند این طراحی را در دانش طراحی صنعتی می‌توانیم دنبال کنیم. در طراحی صنعتی ماجرای ابداع و بهینه‌سازی دو مقوله جدا از هم هستند. اگر ما ساز جدیدی ابداع کنیم باید واقعاً یک فلسفه‌ی وجودی برای آن وجود داشته باشد یک احساس نیاز برای آن باشد در جامعه موسیقی و بعد دست به ابداع بزنیم. اگر بدون هیچ پیش زمینه‌ای این کار را بکنیم، آن تولید ما صرفاً یک اتفاق مثلاً در حالت پیکرتراشی و یک شی دکوراتیو باقی خواهد ماند و در موسیقی استفاده آنچنانی نخواهد داشت.
اما اگر ما نگاه بهینه‌سازی به سازهای خودمان داشته باشیم و بتوانیم یک کار علمی مفید شروع کنیم، می‌توانیم حرکتی سازنده روی سازهایمان شروع کنیم و در عین حفظ اصالت و زیباشناسی بومی این سازها، امکانات جدیدی را به آنها اضافه کنیم، مخصوصاً در گروه نوازی و موسیقی ارکسترال از این دانش و این امکانات جدید می‌شود بهره برد. (طراحی صنعتی یک علم محاسباتی نیست که صرفا به حل مساله بیانجامد. پاسخ طراحی صنعتی به مساله ی کمبود ها در ادوات موسیقی به هیچ وجه نباید موجب آسیب به زیباشناسی آنها شود و در روند تکامل آنها بر اساس فرهنگ کهن جغرافیای زادگاه آنها خللی ایجاد کند. در این مسیر طراح موظف است پاسخ های خود را مطابق نگرش فرهنگ بومی بدست آورد.)
تا حالا چه طرح‌هایی برای نی طراحی شده و چه افرادی این طرح‌ها را پیشنهاد دادند و ساختند؟
(چون این برنامه مختص ساز نی هست ما راجع به نی فقط صحبت می‌کنیم) اولین حرکت بهینه‌سازی که ما روی ساز نی داشتیم، دکتر عمومی حدود ۴۰ سال پیش شروع کردند با استفاده از یک کلید و افزایش طول لوله‌ی صوتی در نی از پایین نوت سی را توانستند تولید کنند و با یک کلید آن را کنترل کنند، این اولین حرکت در راستای بهینه‌سازی ساز نی که ایشان انجام دادند الان خیلی مورد استقبال قرار گرفته و نوازندگان زیادی این نی را تهیه کرده‌اند به هر حال با اجازه یا بدون اجازه خودشان ساختند و می‌نوازند. (این بهینه گردانی از لحاظ علمی کاملا راه درستی را پیموده؛ نخست اینکه طبق گفته جناب دکتر عمومی، اولین بار پیشنهاد این کار را استاد بزرگ حسین دهلوی به ایشان داده اند به معنی اینکه یک آهنگساز مجرب و قائل به اصالت موسیقی قومی، لزوم این حرکت را تایید کرده و سفارش حل مساله داده است؛ در نتیجه فلسفه وجودی این طراحی توجیه علمی دارد. دوم اینکه در قدم بعدی نیز یک طراح – موسیقیدان فرآیند طراحی و تولید را به انجام رسانیده است.)
۱ نظر