فرهود صفرزاده
فرود:
فوزیه مجد و داریوش شایگان به عنوان بخش بزرگی از مصادر فکریِ آرای محمدرضا درویشی که دلایل آن پیشتر گفته شد، امروزه دچار بازنگری و تغییر و تحولاتی نسبت به مواضع فکریشان در دههی پنجاه شدهاند و شجاعتِ بیان و ابراز آن را هم داشتهاند.
با اینحال، محمدرضا درویشی هنوز هم به آن مبانی فکری و اندیشگی وفادار مانده است ولی گویا نه با آن شدت ایمانی که پیش از این داشت. او در گفتوگویی که بعدها انجام داد، میگوید: «بخشی از موضوعات طرحشده در [کتاب «سنّت و بیگانگی فرهنگی در موسیقی ایران»] برایم تغییر کرده و رَنگ و مشی دیگری گرفته است […] مشکل فرهنگی جامعهی ما امروز هراسناک است اما نه به آن کمیّت و کیفیّتی که در آن جزوه [!] گفته شده است و راهِ برونرفت از چنبرهی این مشکل نیز همان است که ذکر شده، منتها نه با قطعیّتِ آنچه بیان شده است.» (درویشی۱۳۸۳: ۳۷, ۳۸)
باید یادآور شد، قرابت فکریِ زیادی بین اندیشههای داریوش شایگان و سیداحمد فردید در دههی پنجاه وجود دارد. محمدرضا درویشی هم که شیفتهی آثار آنروزگارِ شایگان است، در دههی هفتاد ارتباط خوبی با حلقهی فکریِ فردیدیها که در حوزهی هنری فعّال بودند، داشت. او چندین برنامه و گردهمایی را بهوسیلهی واحد موسیقیِ حوزهی هنری برگزار کرد و آثار نوشتاری و شنیداریِ مختلفی را در آنجا منتشر نمود. حتا مصاحبهای از وی در ماهنامهی مشرق (شمارهی ۲, ۳) در اسفند ماه ۱۳۷۳ با عنوان «بازگشت به مبدأ جوشش» چاپ شد که سردبیریِ آن را شهریار زرشناس برعهده داشت. زرشناس از نزدیکان فکریِ سیداحمد فردید و رضا داوریاردکانی و از منتقدین جدّیِ اندیشههای امروزیِ داریوش شایگان است. (ن. ک. زرشناس۱۳۹۱: ۱۲۸) ماهنامهی مشرق هم نشریهای از سنخ ماهنامهی سورهی سیدمحمد آوینی و حاوی مطالبی در نقد مدرنیسم بود. البته درویشی در همان زمان، با نشریات روشنفکریِ آن دوره هم ارتباط خوبی داشت و گفتوگوها، نوشتهها و مقالاتی از او در مجلهی آدینه و مجلهی دنیایسخن چاپ میشد.
قرابت اندیشههای شایگان و فردید در دههی پنجاه و شیفتگیِ درویشی به نظرات شایگانِ آندوره، باعث شده است تا بتوان بهوضوح، مبدأ و ریشهی آرای محمدرضا درویشی را در نظرات سیداحمد فردید نیز بازجست که این کار، فرصت دیگری میطلبد. بهعنوان مثال، درویشی از زمان خطی و زمان ادواری سخن میگوید و فردید هم. (ن.ک. درویشی۱۳۷۳/ج: ۱۴, ۱۵، فردید۱۳۸۷: ۱۲۷) درویشی در ادامهی بحثِ زمان به موضوعِ «عدول گامبهگامِ [غربیها از] قفس طلاییِ زمانبندی ثابت» میرسد و در یک پارادُکس و تناقض گرفتار میشود. چرا که او در نوشتههایش منتقدِ مدرنیسم است، اما در بحث زمان، شاهدِ ادعایش را از موسیقی مدرنِ غرب میآورَد! (ن.ک. درویشی۱۳۷۳/ج: ۱۵، لورو۱۳۷۰: ۵۶) همانطور که در بخش نخستِ مقاله آمد، این نوشته نه دادنامه است و نه شبنامه. مقالهای است برای ابهامزدایی، روشنگری و ایجاد امکانِ رجوع و ارجاع.
یادداشت:
۱- فرهود صفرزاده: کارشناس هنرهای سنتی، نوازندهی سهتار، نویسندهی کتابهای “هنرستان موسیقی تبریز” (۱۳۸۴)، “موسیقی ایران” (۱۳۹۱؛ بازنویسی و یادداشتها)، “موسیقار تبریز” (۱۳۹۲)، “کتاب سهتار” (۱۳۹۲)، “چرخ بیآیین” (۱۳۹۴)، “باد خزان” (۱۳۹۴) و مقالاتی چند (از ۱۳۷۶ تاکنون؛ تألیف و ترجمه)
۲- ضمن احترام قلبی به تمام اشخاصی که نام آنها در این مقاله آمده است، عناوینی مانند استاد، دکتر، آقا و خانم حذف شدهاند.
مآخذ:
درویشی، محمدرضا (۱۳۷۳/الف) گفتوشنودی با محمدرضا درویشی. بهکوششِ ناصر حریری. بابل. نشر آویشن و گوهرزاد. چاپ اول
همو (۱۳۷۳/ب) نگاه به غرب. تهران. موسسهی فرهنگیهنری ماهور. چاپ اول
همو (۱۳۷۳/ج) سنت و بیگانگی فرهنگی در موسیقی ایران. تهران. واحد موسیقی حوزهی هنری. چاپ اول
همو (۱۳۸۰) از میان سرودها و سکوتها. تهران. موسسهی فرهنگیهنری ماهور. چاپ اول
همو (۱۳۸۳) گفتوگو با محمدرضا درویشی دربارهی موسیقی ایران. بهکوششِ محسن شهرنازدار. تهران. نشر نی. چاپ اول
زرشناس، شهریار (۱۳۹۱) «سیری انتقادی در آرای داریوش شایگان». تهران. ماهنامهی فرهنگ عمومی. شمارهی ۱۴. مهر ماه
شایگان، داریوش (۱۳۵۵) بتهای ذهنی و خاطرهی ازلی. تهران. انتشارات امیرکبیر. چاپ اول
همو (۱۳۵۶) آسیا در برابر غرب. تهران. انتشارات امیرکبیر. چاپ اول
همو (۱۳۷۴) زیر آسمانهای جهان. بهکوششِ رامین جهانبگلو. ترجمهی نازی عظیما. تهران. نشر فرزان روز. چاپ اول
همو (۱۳۸۹) آمیزش افقها. بهکوششِ محمدمنصور هاشمی. تهران. نشر فرزان روز. چاپ اول
فردید، احمد (۱۳۸۷) «وقتی انقلاب شد میگفتند زندهباد، کار خودت را کردی». تهران. هفتهنامهی شهروند امروز. شمارهی ۶۰. سوم شهریور ماه
مجد، فوزیه (۱۳۵۳) «موسیقی ایرانی در جشن هنر شیراز». تهران. فصلنامهی فرهنگوزندگی. شمارهی ۱۶. تابستان
همو (۱۳۹۰) نفیرنامه. تهران. موسسهی فرهنگیهنری ماهور. چاپ اول
مختاباد، ابوالحسن (۱۳۹۱) «سکوت نشانهی حقّانیت نیست». تهران. هفتهنامهی نگاه پنجشنبه. شمارهی ۶. چهاردهم فروردین ماه
نصریاشرفی، جهانگیر (۱۳۸۴) «که دوست آینه باشد چو اندر او نگری». تهران. ماهنامهی مقام موسیقایی. شمارهی ۲۸. آذر ماه
۱ نظر