گفتگوی هارمونیک
اگر به نوشته‌هایی که دربارۀ موسیقی ایرانی در قرن اخیر منتشر شده است نگاهی بیندازیم، از اولین نوشته‌های مهدی‌قلی هدایت تا علینقی وزیری، خالقی و دیگرانی که در سال‌های بعد آثاری منتشر کردند، عمدتاً مسائل تئوریک بحث شده و تئوری گاهی اوقات مسئله‌ای انتزاعی است و تجزیه‌وتحلیل بر آثار خیلی کم انجام شده است. دکتر مسعودیه، دکتر هرمز فرهت، خانم راغب، آقای مرادیان جزو معدود افرادی‌اند که کارهای آنالیتیک انجام داده‌اند و این مسئله خیلی مهم است. وقتی در فرهنگ موسیقی کلاسیک غربی نگاه می‌کنیم، تجزیه‌وتحلیل خیلی زیاد انجام شده است. یک قطعه از زوایای مختلف بارها و بارها موضوع پایان‌نامه و کتاب و مقاله بوده و تئوری‌ها درباره‌اش آزموده و تصحیح شده است.
به‌هرحال، به نظر من، جای خالی کتاب‌ها و آثاری که به تجزیه‌وتحلیل قطعاتی با مصداق و شناسنامۀ مشخص می‌پردازند کماکان خالی است و تا این لحظه تعداد انگشت‌شماری کار ارائه شده است. اگرچه اینها باید به تئوری منجر شود و این چرخه، همان‌طور که گفتم، ادامه داشته باشد.
لزوم و اهمیت مسئلۀ تجزیه‌وتحلیل دربارۀ آثار موسیقیدان‌ها مسئله‌ای است که در خیلی جاهای دنیا درباره‌اش صحبت می‌شود. در یکی از کتاب‌هایی که دربارۀ تجزیه‌وتحلیل خوانده‌ام، کتاب «تجزیه‌وتحلیل موسیقی کُل‌نگر» و نگاشتۀ یک استاد آمریکایی است در ابتدا نکتۀ جالبی را مطرح می‌کند: می‌گوید در مدرسۀ موسیقی جولیارد که تجزیه‌وتحلیل درس می‌دادم یکی از دانشجویان که نوازندۀ ویرتئوز درجه‌یکی بود پس از چند جلسه آمد و با ناراحتی آمد گفت من دیگر نمی‌توانم درست ساز بزنم! گفت وقتی ساز می‌زنم، ذهنم درگیر مسائل عقلی و آنالیتیک می‌شود و حس سازم دارد خراب می‌شود.
بعد، براساس سی چهل سال تجربیاتش در تدریس آنالیز موسیقی نتیجه‌گیری می‌کند و می‌گوید تجزیه‌وتحلیل موسیقی و مسائل آنالیتیک برای %۹۰ قطعاً سودمند است؛ برای یکی دو درصد امکان دارد اصلاً سودمند نباشد، و برای %۸_۷ واجب است و بدون آنالیز نمی‌توانند کاری انجام دهند. نتیجۀ نهایی اینکه برای ۹۰% آنالیز کمک‌کننده است، مخصوصاً در وضعیت فعلی موسیقی ایرانی که من بارها در مقالاتم از آن به‌عنوان «تصلب و انجماد» یاد کرده‌ام و یاد می‌کنم و موسیقی ایرانی وضعیت متصلب و منجمدی دارد.
البته این سخن به این معنا نیست که موسیقی متصلب شده باشد، به این معناست که ذهن موسیقیدانان است که مدت‌هاست متصلب شده و چارۀ کار برای برون‌رفت از این وضعیت، تا حدی، فرایندهای عقلانی است و تجزیه‌وتحلیل می‌تواند در این مورد به کمک بیاید و سنّت می‌تواند به پرسش گرفته شود و تجزیه‌وتحلیل عقلانی شود و عناصری از آن که پتانسیل تقویت دارند تقویت شوند.
۱ نظر