آیا این نقد است؟ آیا این نقد نیست؟
بارها پیش آمده که ببینیم عدهای در مورد نوشتهای که عنوان نقد دارد با هم اختلاف نظر داشته باشند که آیا نقد است یا نیست. گاهی مشابه این جمله را میگویندکه نوشته را رد/حقیر کنند. خب، این نوع شک را میتوان به حال خود گذاشت. فرض کنیم قصد تحقیر و تخفیف نوشته در کار نیست و سوال واقعی است. اگر اینطور باشد برای اینکه با اطمینان بگوییم این نوشته نقد است یا نیست، باید ببینیم «نقد» چیست و چون ما در حوزهی موسیقی کار میکنیم، درستش این است که بپرسیم «نقد موسیقی» چیست؟
خود کلمهی نقد در فارسی امروزی معنایی نزدیک به ایراد گرفتن یا اشکال چیزی را گفتن، دارد و اگر کمی فنیتر یا قدیمیتر بخواهیم معنی کنیم؛ سبک و سنگین کردن یا جداکردن چیزهای کمارزش از چیزهای پُرارزش. اگر تعدادی نقد موسیقی واقعی را در نظر بگیریم فوری متوجه میشویم که معنی فارسی امروزی «نقد» کاملا همان چیزهایی نیست که به عنوان نقد میتوانیم بخوانیم. گویا با فهمیدن معنی این کلمه نمیشود به تعریف «نقد موسیقی» دست پیدا کرد. خیلی وقتها برای این که بتوانیم چیزی را که نمیشناسیم تعریف کنیم باید تعدادی از نمونههایش را بررسی کرده و آنگاه خصوصیات کلیشان را در صورت امکان در یک تعریف جامع و مانع بیاوریم.
بررسی نقدهای موسیقی نوشته شده تا حال (فارسی و غیر فارسی) نشان میدهد که وقتی منتقدها در حال نقد کردن هستند در حقیقت دارند یکی یا ترکیبی از مولفههای توصیف؛ یافتن زمینههای پیدایش، پند دادن، مقایسه، طبقهبندی، تجزیه و تحلیل، تفسیر و ارزیابی را، برای بررسی یک اثر موسیقی به کار میگیرند. برخلاف تصور میبینیم که خردهگیری (تنها یک نوع خاص از ارزیابی) اصلیترین ویژگی نقدها نیست. البته بعضیها فکر میکنند ارزیابی مهمترین کار نقد است. پس همهی مولفهها باید در خدمت ارزیابی نهایی قرار بگیرند و بعضیها هم فکر میکنند لازم نیست حتما ارزیابی آشکاری در کار باشد.
اگر به قدر کافی نقد موسیقی مطالعه کنیم، میبینیم حتا نیازی نیست نقد همیشه در مورد خود اثر موسیقی باشد. گاهی تنها ایدهی یک اثر یا ویژگیهای گروهی از آثار نقد میشود یا خود اثر بهانهای میشود برای نقد موضوعی کلیتر در موسیقی. در هر حال، کلی یا جزئی، معطوف به داوری یا بدون داوری آشکار، آنچه نقد میخوانیمش با استفاده از هشت مولفهی یادشده نور تازهای به اثر موسیقی، ایدههای آن یا ارزش هنریاش میتاباند. نقد روزنهای تازه برای درک اثر موسیقی میگشاید و به همین دلیل اثر پس از نقد، دیگر همان نمیماند که تا پیش از نقد بود.
نویز
بی نهایت عالی بود این مقاله ممنون