چندی پیش مقاله سجاد محرابی (کارشناس دیزاین، نوازنده و سازنده آلات موسیقی) با عنوان «مقدمه ای بر بینارشتگی» را در این سایت خواندید. امروز مقاله ای از رسول صادقی، نوازنده، خواننده و سازنده نی و دندانساز را می خوانید که درباره موضوع تاثیر دندان نوازنده در نواختن نی نوشته شده است:
شیوه ی اصلی دمیدن در نی در ایران شیوه دندانی نام دارد؛ بنا به همین نامگذاری، تصور عموم و حتی اکثر نوازندگان بر این است که «دندان در تولید صدای نی نقش اصلی را دارد» اما بهتر است در همین ابتدای مقاله بگویم طبق تجربیات من در نوازندگی نی و دقت در کنش دندانها در جریان تولید صدای نی و همچنین تجربیات دندانسازی این تصور باطل است و «بودن یا نبودن دندان در این شیوه تفاوت چندانی ندارد» و نوازنده ی نی در شیوه دندانی نبایست نگران وابستگی به دندانهای پیشین خود باشد و در نتیجه این تصور که در صورت از دست دادن آنها خللی در نوازندگی ایجاد خواهد شد نادرست است.
نخست نگاهی گذرا به فرآیند تولید صدا در شیوه ی دندانی می اندازیم؛ (این فرآیند و شیوه ی دمش در مقاله ای دیگر مفصلا موشکافی خواهد شد.)
در جریان دمیدن در نی طرفین زبان به دیوارهای چپ و راست طاق دهان فشار آورده و مثل تلفظ حرف ت کشیده که با فوت هم همراه است روزنه بسیار ریز و گردی (علیرغم احساس دهان به اینکه مقطع این روزنه بیضی یا یک شیار کشیده باشد) با قطری بین دو و سه میلیمتر درست در وسط کام، الزاما و ناخواسته تشکیل می شود که همین روزنه جریان دمش نوازنده را به نقطه ای در کام هدایت می کند که وسط محل رویش دو دندان پیشین است.
به موجب ساخت این روزنه، در بالاترین قسمت شیار بین دو دندان پیشین که محل قرارگیری یک لبه ی سری نی و تماس آن با لثه ی بالا است؛ می توان با دمش هوا از روزنه و برخورد آن با لبه ی سری صدای نی را تولید نمود.
این فرآیند کاملا شبیه تولید صدا در شیوه ی لبی خواهد بود با این تفاوت که در شیوه ی لبی روزنه ی هوا توسط لبان و در بیرون دهان ایجاد می شود. برای رصد این اتفاق اگر فقط در یک سری دو سانتیمتری بدمید و از ته سری در آینه نگاه کنید و از نور کمک بگیرید این روزنه ریز را خواهید دید (اگر دندان نداشته باشید به وضوح و براحتی این ترکیب را در دهانتان مشاهده خواهید کرد)
برای اینکه یک طرف لبه نی درست در مقابل این روزنه ریز قرار بگیرد الزاما نوازنده نی بایستی لبه نی را در بین شیار دو دندان بزرگ پیشین (البته برای برخی نوازندگان نه تا انتها) فرو برد.
این کار بخاطر راحتی پوشش بقیه نواحی سر نی توسط لب و زبان و مهمتر از آن نزدیک شدن لبه ی سری به روزنه در محل برخورد است و در غیر اینصورت هوای خارج شده از روزنه که شدتی ناچیز دارد، دقت کافی یا برد دقیق برای برخورد با لبه را نخواهد داشت.
نوازندگانی که دندانهای چسبیده دارند گاهی بجای استفاده از تلق که با فشار در شیار قرار می گیرد، شیار را بر روی سری فلزی ایجاد می کنند، در هر حال نتیجه همان است و باید یک لبه ی سری را به محل برخورد رساند. بنابر این محل قرار گیری لبه نی همان جایی است که توضیح دادیم، حال نوازنده چه صاحب دندان باشد و چه نباشد. می توان اینگونه گفت که نقش دندانهای پیشین، نگاه داشتن سری در نقطه ی برخورد است و در نبود دندانها، انگشتان این نقش را ایفا می کنند.
البته استثنائاتی نیز هست که نمی تواند به قانون کلی و فراگیر برای آموزش و انتقال تبدیل شوند مثلا نوازنده ای ممکن است همین روزنه هوا را در یکی از طرفین چپ یا راست دهانش ایجاد کند و در طول زمان به این ترفند شخصی عادت کند و کیفیت صداگیری خود را بهبود بخشد. درهر حال آنچه مسلم است دمش از وسط و ساختن محل برخورد با توصیفی که آمد راحت تر و جوابگوتر است.
من سه تار مینوازم ولی علاقه زیادی به نی دارم اما متاسفانه دندونای جلوم روکشه وهر چه تحقیق کردم میگن نمیشه خواستم ببینم ایا راهی هست که با دندون روکش هم نی نواخت با تشکر لطفا مشاوره دهید
درود بر شما
بعضی از نوازندگان نی مانند استاد محمد موسوی با ایجاد شیاری روی سری نی این مشکل را حل کرده اند. در واقع دیگر سری نی لازم نیست بین دندانها جا بگیرد.