سعید یعقوبیان
هر فرهنگ، یک نظام است و در این نظام لازم است تا روابط معینی بین اجزا برقرار باشد تا ارتباط مراجعه‌کننده با فرهنگ مختل نشود: روش‌مندی. مؤلفِ «کتاب گوشه» که از میان واژگان موسیقایی، فرهنگی برای نامِ نواها و لحن‌های مربوط به موسیقی ایران و هر آنچه مربوط به اینها گردآورده، روشِ خود را در پیشگفتار تشریح کرده است. اطلاع از (یا بهتر است بگوییم فراگیریِ) آنچه در پیشگفتار آمده برای استفاده از این فرهنگ، دست کم به سه دلیل زیر ضروری است:
۱-برخی مدخل‌ها از لحاظ اصول مدخل‌نویسی غیر استاندارد هستند. فرهنگ‌ها کتاب‌هایی برای خواندن نیستند بلکه منابعی برای رجوع‌اند و مدخل‌هایی مانند «مقام‌هایی که با نی نواخته می‌شوند»، «مدخل‌های رازانی» یا «نام‌های ایرانی در موسیقی عرب» و مانند اینها، به کار رجوع نمی‌آیند. توجیهِ وجود چنین مدخل‌هایی و روش استفاده از آنها در پیشگفتار توضیح داده شده است.
۲- شرح‌ها عامدانه و آگاهانه وارد حوزه‌ی تحلیلِ نظری نیز می‌شوند. در این باب، مبانیِ نظریِ نظرگاهِ مؤلف، برخی در پیشگفتار و برخی در قالب مدخل‌هایی مانند «گوشه‌های فراگیر» تشریح شده اما یکپارچه و کامل تبیین نشده‌اند. برای نمونه منظور نویسنده از مفاهیمی مانند «زمینه» یا «خویشاوندی» نیاز به توضیح دارند. از این رو برخی جملات می‌توانند برای خواننده مبهم باشند. مثلاً «رهاب دگره‌ای از شور است». این مبانیِ نظری می‌توانست کامل و منسجم پیش از این فرهنگ منتشر شود یا بخشی را در ابتدای کتاب مستقلاً به خود اختصاص دهد.
۳-مؤلف ایده‌هایی شخصی در توضیح فواصل موسیقی و نیز در روش نوشتن تلفیق شعر و موسیقی دارد (هر دو با استفاده از اعداد). اینها نیز در پیشگفتار توضیح داده شده‌اند.
در «کتاب گوشه» ضمن آنکه در موارد متعددی اشتباه‌هایِ منابع پیشین تصحیح شده اما در برخی موارد معدود، اشتباه‌ها در اینجا نیز تکرار شده‌اند: برای نمونه واژه‌ی «شدود» در رساله‌ی کنزالتحف که تقی بینش آن را «سرود» خوانده، در اینجا نیز در مدخلِ سرود، نام دیگری بر دوازده مقام اصلی موسیقی قدیم دانسته شده است. مواردی از این دست در کل مجموعه درصد پایینی دارند و می‌توانند در چاپ‌های بعد اصلاح شوند. آنچه در همین چاپِ نخست نیز در دست ماست، جایِ خالیِ بسیار مهمی را در موسیقی ایران پر کرده است.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
«کتاب گوشه؛ فرهنگ نواهای ایران» اثری از ارشد تهماسبی نوازنده و مدرس تار است که در این کتاب به معرفی گوشه های مختلف دستگاه های موسیقی ایرانی پرداخته شده است. تهماسبی خود درباره این کتاب می گوید:«هدف اصلی این فرهنگ، صرف‌نظر از جمع‌آوری و شرح و توضیح نام آهنگ‌های قدیم و جدید، بازیابی اختلاف‌ها در نام و مطالب گوشه‌های موسیقی و معرفی درست‌ترین روایت‌ها براساس مقایسه‌ی ردیف‌های موجود بوده است. این کتاب از این منظر به‌خصوص، علاوه بر کاربرد عمومی‌اش، می‌تواند دستیار نوازندگانی باشد که در حال نواختن گوشه‌های ردیف‌اند. به همین منظور، تا حد امکان و ضرورت، و با توجه به ظرفیت‌های چنین فرهنگی، توضیح و تفسیر فنی گوشه‌های موسیقی هم در دستور کار بوده است. به‌طور کلی در اینجا، به‌خصوص در مدخل‌هایی که مربوط به موسیقی امروز است، «تفسیر و تحلیل» با «تعریف و تدوین» آمیخته و همراه شده است.»
انتشارات ماهور این کتاب را در سال ۱۳۹۷ به انتشار رسانده است.
۱ نظر