آروین صداقت کیش
کارکرد موسیقیِ تنها؟
۴۴ قطعهی کوتاه موسیقی «خداوند رخش»، علاوه بر آنکه همراهِ ۱۰ فصل روایتخوانی امیرحسین ماحوزی آمده است، در یک سیدی جداگانه نیز پشت سر هم ردیف شده. با این کار، آهنگساز که خود ناشر اثر نیز است، به موسیقیهایی که اغلب بهعنوان تیتراژ یا اینترلود (۱) ساخته شخصیتی مستقل بخشیده است. او از مخاطبش خواسته تا موسیقیها را فقط از آن حیث که موسیقیاند، نیز بشنود. پس شایسته است چنین کنیم. و سپس بپرسیم؛ چه در این قطعههای موسیقی نهفته است که خواستهی آهنگساز را معنیدار کند؟ جواب این است؛ اغلب هیچ.
موسیقیای که در قالب تکههای بسیار کوتاه پیاپی میشنویم با چیزی که تاکنون از هوشیار خیام شنیدهایم بسیار متفاوت است. گرچه رگههایی از علاقهها و سلیقههای شناختهشدهی او (مثل گرایش به سنتهای غیر دستگاهی، استفادهی مقتصدانه از مادهی اولیه، آرامش نسبی، وام و اشاره، و …) در چند قطعه هنوز باقی است، اما جز آن هر چه هست موسیقیهایی است که تا انتشار این آلبوم نشنیدهایم. حتا آرامش قطعهها هم با گذشته فرق دارد.
قطعات اغلب فضایی کشدار، کند و ایستا، و در خدمت آفریدن اتمسفری تکحسی دارند، و خصلت بداههپردازانهی اغلب آثار خیام در آنها غایب است. در بسیاری از آنها تنها تغییرات بطئی چند آکورد را میشنویم که با رنگ ترکیب شده، همین و بس. بهاینترتیب شنونده عاملی که بتواند بهتنهایی سر پا ماندن هر ترک را تضمین کند، در آنها نمییابد، شاید جز در لحظاتی کمیاب از درخشش مینیاتورهای ظریف، مستقل از کارکرد روایی، مثل ترکهای ۱۷ و ، ۱۸ یا ۲۸ و ۲۹.
اینجاست که بهرغم ارائهی جداگانه، توجهمان به عناصری مفقود جلب میشود. اینها اصلاً برای خودبسنده ماندن ساخته نشدهاند. برای کارکردی خاص ساختهشدهاند. پس بیشترِ این قطعههای کوتاه اسیر کارکردشاناند. دوباره جدا ارائهکردنشان اثرِ بده بستان آن کارکرد را پاک نکرده. درنتیجه وقتی اغلبشان را میشنویم جای خالی کارکرد به شکل پرسش از هدف یا حتا «قطعه بودن» نمود مییابد. همان اتفاقی میافتد که برای هر موسیقی غیر محض دیگری هم میتواند بیفتد (مثل موسیقی فیلم یا نمایش)، اگر عناصر غیر موسیقاییاش را حذف کنیم.
پی نوشت
۱- میانپرده، موسیقی میان دو صحنه که گاه صحنهها را پیوند میدهد.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
«خداوند رخش» اثری با آهنگسازی هوشیار خیام پیانیست و آهنگساز است. این آلبوم نخستین بخش از پروژهای سه بخشی با محوریت شاهنامه فردوسی است. در بخش اول از ابتدای شاهنامه تا پایان جنگ رستم و سهراب را شامل میشود. این آلبوم خود شامل دو بخش (روایت کامل و موسیقی متن) است. در لوح دوم این مجموعه، موسیقی به تنهایی روایت شاهنامه را بر عهده گرفته. نشر موسیقی امروز تهران این اثر را در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.
۱ نظر