تاثیر تاریخ بر کیفیت سنجی آثار هنری

اگر به این دو قاعده را درمورد شناسایی یک اثر هنری اعتقاد داشته باشیم که:

1. اثر هنری توسط یک انسان هنرمند خلق شده؛
2. یک اثر هنری یگانه است و یگانگی‌اش به دلیلِ ممتنع بودن خلقِ آن است (مگر جامعۀ هنرمندان!)؛ با این توصیف ما به‌صورت طبیعی اجازۀ ورود شاخصی به نام «تاریخ» را اعلام کرده‌ایم.

چراکه تا وقتی ما زمانِ خلقِ یک اثر هنری را ندانیم، نمی‌توانیم قضاوتی دربارۀ سهولت یا عدم سهولت تولید آن داشته باشیم. فرض بگیرید، در یک تحقیق تاریخی اثری موسیقایی را بیابیم که از نظر تکنیک های کمپوزسیون (شامل فرم، ملودی، بافت و ارکستراسیون) شبیه به یک اثر کم‌اهمیت و دستِ‌چندم قرن نوزدهم باشد، ولی با تحقیقات ما این اثر مربوط به ۲۰۰ سال قبل از این دوره شناسایی شود، آیا هنوز این اثر را بی‌اهمیت می‌توانیم بشماریم؟ قطعاً خیر! پس اولین کاربرد قضاوت بر اساس تاریخ اینجاست که خودنمایی می‌کند.

در نتیجه نباید آثار هنری خارج از محدودۀ تاریخی خود قابل توجه باشند، اما همۀ ما می‌دانیم که آثار بسیار زیادی وجود دارند که با برچسب «هنرِ ماندگار» یا «هنرِ جاودانه»^۱، سال‌هاست حیات خود را حفظ کرده‌اند؛ حال پرسش اساسی اینجاست که اگر تاریخ در این حد نقش اساسی در تعیین سطح اثر هنری دارد چطور می‌توانیم از جاودانگی یعنی بی‌تاریخی صحبت کنیم؟

شاید بهترین پاسخ برای این سؤال چنین باشد که:

1. هر اثر هنری الزاماً جاودانه نیست؛
2. آثار جاودانه هم در ابتدای امر باید از کیفیت سنجی اولیۀ تاریخی گذر کرده باشند (یعنی به مخاطب اثبات کرده باشند که تقلیدی نیستند) ولی تاریخ پایان عمرشان مشخص نیست؛

نباید از نظر دور داشت که یک اثر با ارزش هنری، پس از تولید ممکن است مورد تقلید قرار بگیرد ولی آثار بعدی نیز همچون خود آن، تا وقتی می توانند اثر هنری به‌شمار روند که فاصلۀ قابل توجهی با آن داشته باشند.

 در اینجا برمی‌گردیم به همان اثر یافته‌شده که در ابتدا مثال زده شد؛ آیا این اثر می تواند ازطرف ما به‌عنوان یک اثر هنری با توان حیات جاویدان تلقی شود؟ قطعاً خیر، چرا که در ابتدای امر ما این اثر را متوسط یافتیم ولی آیا می‌تواند یک اثر هنری تلقی شود؟ آری چرا که ما پس از کشف تاریخش، آن را اثری قابل تحسین در آن‌دوره و زمان یافتیم.

پس با این توصیف هر اثری که در مقطعی خاص از زمان هنری تلقی می‌شود الزاماً در تمام ادوار به‌عنوان اثری هنری شناخته نخواهد شد.

پی‌نوشت:

1. جاودانگی را می‌توان نتیجۀ نقد مداوم یک اثر ازطریق علاقه‌مندان موسیقی در دوران‌های مختلف دانست.

مجله هنر موسیقی شماره ۱۸۱