در ابتدای حکومت رضا شاه، کلنل علینقی وزیری که در هر دو کشور درس های مقدماتی موسیقی غربی را خوانده بود، عامل تغییرات اولیه فضای موسیقی رسمی کشور، از ایرانی به فرنگی، به حساب می آمد و مورد تشویق و حمایت قرار می گرفت. در دوره دوم حکومت رضا شاه که اصول کلی سیاست های جاری تغییر کرده بود، دیگر لزومی نداشت که «تجدد را در لباس سنت» عرضه کنند (فی المثل، والس های شوپن را با تار بنوازند!).
تجدد، در شکل واقعی و سرراستش از غرب وارد می شد و به ضرب بخشنامه و چکمه و ارعاب، به مردم تحمیل می شد. از لحاظ اجتماعی، قضیه رفع حجاب بانوان و قانون تعبیر اجباری لباس مردان، و از لحاظ هنری، بخشنامه مشهور «موسیقی کشور» که رسماً به طرد و نفی میراث موسیقی ایرانی و «برقرار کردن گام ها و قواعد موسیقی غربی» فرمان می داد، مهم ترین وقایع دوران دوم تثبیت قدرت رضاشاه هستند. با این همه، جز در محافل بسیار خصوصیِ سفارتخانه های خارجی و در قشر بسیار محدودی از ارامنه و یهودیان تحصیل کرده در اروپا که سازی را به صورت آماتوری می نواختند و به صفحات کلاسیک گوش می دادند، موسیقی اروپایی-از کلاسیک تا مدرن- جایی در کشور نداشت.
تنها از سال ۱۳۱۳ به بعد بود که با عزل علینقی وزیری از صحنه موسیقی کشور و تأسیس هنرستان عالی موسیقی و استخدام دوازده تن از زبده ترین موسیقی نوازان چک-اسلواک، فضای محدودی برای آموزش موسیقی صحیح غربی به وجود آمد و آهنگسازان بعدی همگی از این هنرستان فارغ التحصیل شدند. وگرنه در سالهای قبل ازآن، موسیقی غربی در ایران، منحصر به موزیک نظامی بود که با پایه گذاری آ.ژ.ب. لومر (Lemaire) فرانسوی در زمان ناصرالدین شاه و پیگیری شاگردانش، قطعات محدودی در فرم های ساده در مراسم رسمی و جشن ها و اعیاد اجرا می شد که البته ارتباطی به اصل فرهنگ و هنر موسیقی کلاسیک اروپایی نداشت.
از همنسلان روبیک گریگوریان، دو سه نفر دیگر هم بودند که با پیشوانۀ مکنت و فرهنگ خانوادگی شان، به اروپا رفته و موسیقی آموخته بودند: غلامحسین مین باشیان (۱۲۸۹-۱۳۶۱۱) فرزند غلامرضا خان سالار معزز، از خانواده ای اهل موسیقی و صاحب نام در پایتخت، که گویا اولین ایرانی تحصیل کرده در کنسرواتور معروف گوستاو هالندر آلمان و صاحب دانشنامه تخصصی در نواختن ویولون بود، پرویز محمود (۱۲۸۹-۱۳۷۵) فرزند مورخ و رجل سیاسی معروف محمود محمود (در اصل: محمود پهلوی که در سال ۱۳۰۴ به حکم رضاشاه، نام خانوادگیش را به او واگذار کرد) که در کنسرواتوارهای بروکسل و پاریس درس آهنگسازی خوانده بود و بالاخره، فریدون فرزانه (۱۲۹۹-۱۳۶۲) که که او هم در همان جا درس خوانده بود و مثل همه، در اوایل جنگ جهانی دوم به ایران بازگشته بود.
۱ نظر