۴- گرما و رطوبت: اصل کلی در مورد تاثیر گرما در اجسام چوبی این است که باعث انبساط می شود. در مورد نی هنگامی که نوازنده مدت زمانی که به طور مداوم در نی می دمد، گرما و رطوبت هوای خارج شده از دهان، نی را گرم و مرطوب می کند. حال اگر بخواهیم اصل کلی را که بیان شد در مورد نی در نظر بگیریم، باید نتیجه بگیریم، گرما باعث انبساط نی شده و کوک آن را بم می کند. در حالیکه چنین نیست و هر چه نی از این نظر گرم تر و مرطوب تر شود کوک آن زیرتر میشود. به نظر می رسد این حالت در نتیجه امکان حرکت راحت تر و سریع تر مولکولهای هوا در سطح داخلی نی، بواسطه گرما و رطوبت ایجاد شده، میباشد.
نکته ای که در این مبحث بسیار حائز اهمیت میباشد، این است که قبل از اجرا حتماً نوازندگان نی باید مدتی با ساز تمرین کرده و ساز را به اصطلاح گرم نمایند، تا نی به کوک ثابت رسیده و در حین اجرا با تغییر کوک مواجه نشوند.
نکته دیگری که در مبحث کوک باید عنوان شود این است که استفاده از سه روش اول برای تغییر کوک می بایست به گونه ای باشد که هماهنگی بین فواصل و نت های ساز حفظ شده و تغییر کوک بطور یکنواخت و در تمامی فواصل ساز ایجاد شود که این امر مستلزم تسلط و مهارت نوازنده و نیز دارا بودن ذهن و گوش موسیقایی قوی است و اینکه نوازنده با استفاده از تجربه خود بتواند در هر موقعیت و شرایطی از یک یا چند روش ذکر شده، استفاده کند.
تریل: اجرای این تکنیک توسط نی با سرعت بالا ممکن است و بستگی به توانایی نوازنده، در اجرای سریع این تکنیک دارد. شیوه ی اجرای آن به این ترتیب است که با سرعت بالا هرکدام از سوراخ هایی که به عنوان نت پایه تریل در نظر داریم، باز و بسته نماییم.
اجرای این تکنیک در نی چون بصورت مستقیم و بدون هیچگونه واسطه ای (مانند کلید) صورت می گیرد، دارای قابلیت زیادی از لحاظ سرعت می باشد. هرچند در اغلب قطعات ایرانی سرعت اجرای تریل از یک حدی فراتر نرفته، معمولاً نوازندگان نیز احساس نیازی برای بالا بردن سرعت اجرای این تکنیک نمی کنند. حال ذیلاً به محدودیت های نی در اجرای تریل می پردازیم:
بشنوید قسمتی از «در قفس»
ساخته ابوالحسن صبا را با نی و توجه کنید به اجرا تریلهای آن
الف) اجرای تریل در حالتی که نت اشاره، “بمل یا دیز” است، در سرعت بالا تقریبا امکان پذیر نیست، زیرا نی برای اجرای فواصل نیم پرده سوراخ جداگانه نداشته و باید با گرفتن نیمی از سوراخ، این فواصل را اجرا کنیم. حال چنانچه بطور مثال بخواهیم روی نت پایه “لا”، تریل به “سی بمل” بدهیم، باز و بسته کردن نصف سوراخ در سرعت بالا، به جهت حرکت انگشت از زاویه غیر معمول مفاصل انگشت بسیار مشکل است. با این حال عده ای از نوازندگان با لرزاندن انگشت روی سوراخ تا حدی این محدودیت را (نه به معنای دقیق کلمه) رفع می نمایند.
ب) در حالتی که نت پایه روی یک رجیستر است و نت اشاره روی رجیستر دیگر نیز اجرای این تکنیک غیر ممکن است. بطور مثال آخرین نت صدای دوم “لا” است و اگر نت اشاره، “سی” روی صدای سوم باشد، اجرای تریل غیر ممکن است. البته در نی معمولا نت جایگزین و مشترک می تواند در مواقعی این محدودیت را مرتفع نماید؛ بطوری که در مثال فوق می توان نت “لا” را از صدای سوم گرفت تا بتوان تریل را در این حالت اجرا کرد.
لازم به ذکر است این موارد را البته نباید جزو محدودیهای تکنیکی نی برشمرد، ولی به جهت اینکه ممکن است برخی آهنگسازان از ساختار صدایی نی اطلاع کافی نداشته باشند و بخواهند بطور مثال در صدای بم با نت پایه “لا” تریل روی “سی” یا “سی بمل” بنویسند که در محدوده صدای اول نیست و هم زمان نیز نمی توان نت پایه در صدای اول باشد و نت اشاره روی صدای سوم.
همچنین شایان ذکر است که در نی کلید دار، چون یک نت به محدوده صدایی نی از قسمت ابتدایی اضافه شده است، می توان بوسیله کلید روی نت پایه “سی” در صدای اول و دوم، تریل با اشاره به نت “دو” اجرا کرد که در نی هفت بند سنتی اجرای این کار غیرممکن است.
با درود فراوان مطلب بسیار زیبایی بود.
سلام استاد دستتان درد نکند موارد کاربردی و اصولی را بیان فرمودید که لازمه هر نوازنده و حتی آهنگساز است . موفق باشید .
سلام
این نکات ارزشمند هستند زیرا حتی موسیقی دانان ما از این ساز به ظاهر ساده آگاهی چندانی ندارند. چه بسا که هنگام نوازندگی در گروه، از نوازنده توقعاتی دارند که با محدودیت ساز نی مواجه است و بعضا توضیحات هم به خرجشان نمی رود!
اما درمورد کوک نی که پس از نوازندگی کمی یعنی حدود ۲ تا ۵ درصد بالاتر میرود علت دیگری برای آن محتمل است و آن هم اشباع شدن جدار داخلی نی از بخار و قطرات ریز آب(موجود در بازدم نوازند) است که پس از حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه نواختن آن صورت می گیرد و این امواج صوتی بجای حرکت در هوا که جرم یک مول آن ۲۹ است در مولکولهای بخار اشباع آب حرکت میکنند که جرم ملکولی آن حدود ۱۸ است سرعت حرکت امواج و..بر این پدیده بسیار تاثیرگذارند
آقای بحرانی عزیز ممنونم که مطالب حقیر را پیگیر هستیدو با تشکر از سنتور نی بدلیل نکته ارزشمندی که اشاره فرمودند
خیلی دوست دارم نی دندانی یاد بگیرم کلاس هم رفتم دیگه وقت ندارم برم هنوز یاد نگرفتم اگه میشه امزش کاملتری وساده همراه با عکس و چندین نت بزنید تو سایت
زرد کوه بختیاری m i s
با سلام خدمت دوستان عزیزم
غرض از مزاحمت اینکه میخواهم بدانم برای اینکه موقع زدن نی از طریق میکروفن بهترین کیفیت را داشته باشم چه نوعی چه مارکی از میکروفن را باید تهیه کنم ممنون میشم راهنمائی کنید
لطفا درمورد همه ی تکنیکهای موجود در نی صحبت کنید و ذکر کنید برای اجرای برخی از تکنیکها که در سازهای مضرابی وجود دارد چه جایگزینی در ساز نی هست؟؟؟ مثلا واخوان