گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گزارشی از همایش «نگرشی نو به ساختار ساز نی»


همایش «نگرشی نو به میراث ساختار ساز نی» که چندی پیش در سالن آمفی تئاتر سازمان میراث فرهنگی کشور با همکاری علیرضا قندریز (دبیر انجمن های میراث فرهنگی) و با همت انجمن دوستداران فرهنگ و هنر ایران و سایت www.HarmonyTalk.com و با حضور اساتید و صاحب نظران موسیقی و به بهانه ارائه گزارشی از ۴۰ سال تلاش دکتر حسین عمومی در راه تکامل سازهای موسیقی ایرانی برگزار شده بود.

در این برنامه دکتر عمومی به بیان نمونه هایی از دستاوردهای خود در طراحی و ساخت سازهای نی و تنبک پرداخت. ایشان در این نشست نی کلید دار و تنبک کوکی را معرفی کردند.

دکتر عمومی این سازها را در سالهای گذشته طراحی کرده و ساخته اند، ولی به دلیل دوری از وطن و عدم دسترسی به سازندگان و نوازندگان این سازها در ایران همواره فرم و ساختار

این سازها در بین نوازندگان و سازندگان در هاله ای از ابهام فرورفته بود. این همایش بهانه ای شد تا این دستاوردها به اساتید و علاقه مندان موسیقی معرفی شود.

نی کلید دار که در بین نوازندگان نی نامی آشناست؛ همواره موجب ارائه پیشنهادات و انتقاداتی بوده است. عده ای از اساتید با ایجاد امکانات اضافی مانند کلید برروی نی مخالف هستند و این عمل را مخالف با اصالت نی می دانند و معتقدند اینکار نی را شبیه سازهای غربی مانند فلوت می کند! عده ای از اساتید نیز با ایجاد این امکانات بر روی نی موافقند با این شرط که این

امکانات، صدا و ساختار کلی نی را تغییرندهد و معتقدند با تحقق این شرط تکمیل و استاندارد کردن نی، نه با اصالت آن تضاد و نه ارتباطی با سنت شکنی دارد زیرا در سده های قبل

همانطور که تاریخ نشان می دهد، نی به این شکل نبوده که امروزه میان نوازندگان رایج است. به هر حال ساختار کلی این ساز شبیه به نی معمولی (بدون کلید) است. با این تفاوت که یک بند اضافی در قسمت پایین نی تعبیه شده و نزدیک محل تلاقی بند آخر و ماقبل آخر یک سوراخ قرار گرفته است و به دلیل این که انگشت نوازنده در نی های معمولی و بلند قادر به کنترل این سوراخ نیست کلیدی برای مهار این سوراخ طراحی شده که به بدنه ساز چسبیده است.

پرواضح است که در نی های کوچک نیازی به این کلید نیست و نوازنده قادر است با انگشت کوچک خود سوراخ اضافه را کنترل کند. نوازنده با وجود این سوراخ قادر است نتی را اجرا کند که حلقه اتصال بین صدای اول (بم) و دوم (اوج) نی است، یعنی همان نت «سی» که فقدان این نت در نی های معمولی باعث شده نوازنده در صدای اول، نت سی کرن را تحت هیچ شرایطی نتواند اجرا کند؛ هر چند برای نتهای سی بمل و سی بکار آنقدر به زحمت می افتد که ترجیح می دهد این نتها را به یکباره در اکتاو بالاتر یا پائینتر (بسته به نوع قطعه) بنوازد. اینکار موجب می شود در اجرای ارکستری نوازنده مجبور شود یک قسمت از یک پاساژ یا یک گام را در صدای اول یا دوم و قسمت دیگر آن را در صدای سوم (غیث) بزند و بالعکس. در صورتی که بقیه سازها برای اجرای یک پاساژ از نتهای پشت سرهم استفاده می کنند و این جهش نتی، از لحاظ قواعد هارمونی گاه موجب شنیدن فواصل نا مطبوعی در ارکستر می شود.

دکتر حسین عمومی با بیان این فواید در نی کلید دار گفتند: «این نی تمامی امکانات نی های معمولی را دارد بعلاوه یکسری امکانات دیگر» و نیز نمونه ای در این مورد اجرا کردند (پیش درآمد

اصفهان ساخته استاد مرتضی نی داوود) سپس به معرفی تنبک کوکی پرداختند.

طرح تنبک کوکی در ابتدا توسط استادان ابراهیم قنبری مهر و حسین تهرانی اجرا شد که اکنون توسط آقای فریدون حلمی، نمونه های تکمیل شده این ساز ساخته شده و در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد. این تنبک در ظاهر تفاوت زیادی با تنبک معمولی ندارد ولی با یک نگاه دقیق می توان تفاوت آن را با تنبک معمولی فهمید؛ گذشته از این صدایی که از این ساز (تنبک

کوکی آقای حلمی) خارج می شود قابل تمیز با تنبک معمولی است این عوامل باعث شده که اساتید امروز ترجیح دهند با همان تنبک معمولی به اجرای قطعات بپردازند (البته در اماکنی که

رطوبت هوا زیاد نباشد!)

Tombak-e kooki

نمایی از تنبک کوکی

در طرحی که آقای عمومی ارائه کرده اند، پوست تنبک از داخل بوسیله ۸ رشته سیم محکم، کنترل می شود که این سیمها بصورت بسیار هماهنگ و دقیق با هم شل و سفت می شوند و

کنترل این ۸ سیم با اهرمی است که در داخل نفیر تنبک قرار گرفته (که در ضمن در جایی از نفیر قرار گرفته که به هیچ وجه در صدای طبیعی تنبک اثر نمی گذارد) به عبارت دیگر تنبک از داخل کوک می شود، برخلاف اکثر سازهای کوبه ای دنیا که از خارج کوک می شود. این طرح موجب می شود، اولا” تنبک بنا به خواسته نوازنده و شرایط محیطی تا حد امکان و میزان کشش طبیعی پوست به صورت فواصل کروماتیک شرقی (ربع پرده ای) کوک شود؛ ثانیا”، از لحاظ صدایی هیچ تفاوتی با تنبک معمولی نکند.

دکتر عمومی عنوان کردند، در خارج از کشور این دو طرح با استقبال زیادی روبرو شده است، ولی چون ایشان امکانات ساخت ساز را در تعداد زیاد ندارند، متاسفانه امکان پاسخگویی به درخواست نوازندگان تاکنون میسر نشده است.

در ادامه همایش استاد حسین دهلوی پس از بیان مباحثی پیرامون وضعیت فعلی موسیقی کشور، عنوان کردند: این قبیل حرکتها و کارها بسیار ارزنده و قابل ستایش است و اذعان داشتند که برای پیشبرد اهداف موسیقی بایدهمه اساتید و هنرمندان متحد، یکدل و یکپارچه عمل کنند تا بتوان موسیقی ملی ایران را به طرز مطلوبی عرضه کرد.

در پایان این همایش نامه ای از استاد حسن کسایی در تایید حرکت دکتر عمومی در طراحی و ساخت نی کلید دار قرائت شد؛ همچنین طرح نی کلید دار (و کلید روی نی) در این همایش توسط آقای ابراهیم نظری نوازنده فلوت و آقای بهمن پورقناد نوازنده فاگوت، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

امید است که در آینده این قبیل فعالیت ها بتواند در جهت پیشبرد اهداف موسیقی کشور نقش موثر و مفیدی ایفا کند.

علی نجفی ملکی

علی نجفی ملکی

علی نجفی ملکی متولد ۱۳۶۲ تهران
لیسانس حقوق
نوازنده نی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است