مروری بر تحولات موسیقی پاپ ایرانی

هفده سال پیش با سرازیرشدن کیبرد‌های خانگی (Home Keyboard) و اسباب بازی کاسیو (Casio) و یاماها (Yamaha) به بازار ایران وضعیت موسیقی پس از گذراندن چندسال وقفه، تکان شدیدی خورد. تا قبل از این اتفاق عملا آموزشگاه و مدرسی به‌جز دانشگاه‌ها و هنرستان‌های موسیقی وجود نداشت و موسیقی جایگاه خانوادگی خود را کاملا از دست داده و به رشته‌ای تحصیلی برای علاقه‌مندان تبدیل شده بود.

اکثر آموزش‌ها به‌صورت خصوصی در منازل انجام می‌شد و به‌علت نبود تنوع ساز در بازار فروش، موسیقی سنتی ایرانی و سازهایی چون سنتور وسه‌تار یکه ‌تاز میدان بودند. در این نوشته قصد نقد یا نتیجه ‌گیری و هدایت در کار نیست، بلکه مرور اتفاق ‌های چند سال اخیر و مقایسه شرایط کنونی با شرایط قبلی و شرایط و وضعیت بین ‌المللی مدنظر نگارنده است.

محصول‌های خانگی و آماتوری کاسیو و یاماها با استقبال خانواده‌ های ایران روبه ‌رو شد و به تبع آن کار معلمان خصوصی و آموزشگاه‌ها نیز رونق گرفت.

اتفاق جالبی که با ورود سازهای کوچک غیرحرفه‌ای و خانگی دو شرکت نام برده افتاد این بود که تمایل مردم را نسبت به نوع موسیقی عوض کرد، در موسیقی پاپ که جایگاه رسانه جمعی را از دست داده بود در کوچک‌ ترین و بنیادی ‌ترین واحد اجتماعی، یعنی خانواده‌ها شکل گرفت. ساز کیبرد به یک ‌باره مد روز شد و پدر و مادرها با اشتیاق فراوان با خرید یک ‌ساز خانگی، فرزندان را به فراگیری موسیقی دعوت می‌کردند. فرزندانی که به ‌نوعی اولین نسل موسیقی پاپ بعد از انقلاب اسلامی به‌ حساب می‌آیند.

استقبال مردم برای خرید ساز، خیابان جمهوری اسلامی را تبدیل به مرکز خرید و فروش سازهای وارداتی کرد. کودکان و نوجوانانی که با کیبردهای خانگی و اسباب‌بازی که بعضا صفحه کلیدی غیراستاندارد و از نظر دامنه زیر و بم صدا، بسیار ناکافی بودند.(اکثر کیبردهای آن دوران با کلاوی‌ های کوچک و Keyboard Action بسیار نامناسب و چهار اکتاوی بودند)، حالا برای فراگیری و نوازندگی بهتر به سازهایی استاندارد احتیاج داشتند و این مسئله باعث شد تا واردکنندگان و فروشندگان خیابان جمهوری دستگاه‌هایی با قابلیت و امکانات بالاتر و ازنظر ساخت، استاندارد‌تر را به بازار بیاورند. اما به‌علت نوبودن این بازار و دلایلی که در این مقاله نمی‌گنجند، قیمت این سازها نسبت به متوسط درآمد خانواده‌ها در آن مقطع زمانی، به‌طور سرسام آوری بالا بود. به‌طوری‌که ۱۵ سال پیش، قیمت کیبرد خانگی Roland E70 تقریبا با قیمت یک خودروی رنو برابری می‌کرد.

به هرحال با استقبال مردم، رسانه‌های جمعی چون رادیو و تلویزیون موسیقی پاپ را در برنامه خود گنجاندند و نسل جدیدی از خوانندگان را به مردم معرفی کردند. خوانندگانی چون سپهر، بهادری و طاهری که از جایگاه رسانه‌ای خوبی برخوردار بودند با استقبال مردم روبه‌رو شدند.

البته ناگفته نماند که تیم رادیویی صبح جمعه با شما با بهره‌گیری از فعال‌ترین و زبده‌ترین (هنرمندان) آن زمان از مدتی قبل جرقه موسیقی پاپ را در را دید زده بود. وضعیت موسیقی فیلم و موسیقی برنامه‌های عروسکی برنامه کودک هم خوب بود، چون تقریبا تمام آهنگ‌سازان زبده به‌علت نبرد فضای کنسرت و فعالیت‌های دیگر موسیقی، بر ساخت موسیقی سریال‌های تلویزیونی و رادیویی و فیلم‌های سینمایی تمرکز کرده بودند.

عامل بسیار مهم دیگر در پاگرفتن موسیقی پاپ رشد و تراکم تبلیغات تلویزیونی و رادیویی بود، که خواه ناخواه همان‌طوری که در تمام نقاط مختلف دنیا قبل از کشور ما هم اتفاق افتاده، سلیقه عمومی جامعه را عوض کرد.

با گذشت چندسال فضا برای آموزش و کنسرت مناسب‌ تر شد که شهرداری با تشکیل فرهنگ‌سراها نقش موثری در این بهبود فضا داشت.

نسل جدیدتری از آهنگ‌سازان و خوانندگان توسط تلویزیون به مردم معرفی شدند، خشایار اعتمادی، علیرضا عصار، محمد اصفهانی و شادمهر عقیلی. به یک‌باره تمام معادلات موسیقی پاپ که تا قبل از این نسل بسیار “کیبرد محور” بود، به‌هم ریخت و مردم از ترکیب یک گروه کامل که از سازهای مختلف تشکیل شده بود، مطلع شدند و به فراگیری سازهایی چون گیتار، ویولن و سازهای خوبی رو آوردند که این امر باعث شد تا واردکنندگان کالاهای موسیقی این نیاز جامعه را پاسخ دهند. حالا در کنار کیبرد انواع و اقسام گیتارهای آکوستیک و الکتریکی، سازهای ضربه‌‌ای- کوبه‌ای و لوازم جانبی آن‌ها مثل فاز و افکت و آمپلی‌فایرها را هم می‌توانستیم در ویترین مغازه‌های خیابان جمهوری ببینیم.

در این (برهه) از زمان گیتار، ساز مد روز بود و اولین سبک موسیقی که به سرعت با واردات انبوه گیتار آکوستیک در ایران با استقبال جوانان روبه‌رو شد، پاپ فلامینکو بود. استفاده از گیتار در موسیقی پاپ حال و هوای موسیقی پاپ را به کلی دگرگون کرد و با رونق کار گیتار آکوستیک شرکت‌هایی مثل یاماها و ایبانز (Ibanez) انواع مدل‌های مختلف گیتار اکتریک را به بازار عرضه کردند. به این ترتیب جرقه راک نیز در کشورمان زده شد.

موسیقی پاپ و راک در ایران بعد از انقلاب اسلامی نوپا است. میانگین سنی آهنگ‌سازان و نوازندگان و خوانندگان فعال این حوزه از ۳۰ تجاوز نمی‌کند، اما وضعیت موسیقی پاپ ایرانی به مراتب از آن‌چه اصطلاحا موسیقی پاپ ایرانی لوس‌آنجلسی می‌گویند، بهتر است. اشعار، موسیقی و کار استودیویی آهنگ‌های جوانان ایرانی که نسبت به رقیبان برون مرزی‌شان از کم‌ترین امکانات برخوردارند، چند سرو گردن بالاتر است.

همان‌گونه که در مقدمه مطلب شماره اول این هفته‌نامه به آن اشاره شد، بسیاری از سبک‌های موسیقی در ارتباط مستقیم با پیشرفت فناوری موسیقی الکترونیک و تکامل سازها شکل گرفتند.

جوانان ایرانی در این چندسال بارها بارها ثابت کرده‌اند که در هر زمینه که اراده کنند با استعدادترین هستند.

Ian Paice، نوازنده سازهای ضربی- کوبه‌ای گروه راک Deep Purple جمله معرفی دارد: “دقیقا، در موسیقی کاری نیست که نشود آن را انجام داد”.