یکی از زیباترین آثار ایرج در سه گاه که متفاوت از آوازهای سه گاه دیگر اوست به همراه نوای تار مرحوم استاد جلیل شهناز در برنامه گلهای تازه ۱۶۳ است که از آخرین شماره های برنامه گلها و همچنین آخرین اثر ایرج در برنامه گلها می باشد. البته آوازهای ایرج در همه دستگاهها و آوازها، اکثرا متفاوت از یکدیگر است و علیرغم اینکه گوشه ها اغلب یکسان هستند ولی بیان آنها در اجراهای مختلف اکثرا با تفاوتهایی شنیده می شود و این نکته را نیز باید خاطر نشان کرد که او تغییراتی را نیز در برخی گوشه ها ایجاد و یا از خود ابداع می کند که مختص خود او و سبک اوست.

پیش درآمد زیبای سه گاه از حسین خان اسمعیل زاده (نوازنده بنام کمانچه که از وی رنگها و پیش درآمدهای زیبایی از جهت تنوع ملودی و ریتم باقی ‌مانده) مزین کننده این شماره از برنامه گلها است.

پس از این پیش درآمد، نوای تار استاد شهناز با قطعه ای ضربی با متر ۴/۲ آغاز می شود که بسیار زیباست. درآمد آواز سه گاه، برخلاف عرف از اکتاو بالا با تحریرهای سریع و قوی با بیان خود شعر آغاز می شود:

بخش اول از درآمد سه گاه را بشنوید

من نگویم که مرا از قفس آزاد کنید
قفسم برده به باغی و دلم شاد کنید
فصل گل می گذرد هم نفسان بهر خدا
بنشینید به باغی و مرا یاد کنید

بخش دوم از درآمد سه گاه را بشنوید

یکی از بخشهای بسیار بارز این آواز در گوشه زابل است که ایرج زابل را بسیار قدرتمند در اوج در دو حالت خوانده؛ جالب اینکه استاد شهناز نیز قطعه ای ضربی کوتاهی در زابل اجرا می کند، البته می دانیم که از خصایص موسیقایی جلیل شهناز، تخصص او در جواب آواز و جملات بدیعی است که در لحظه خلق می کند و اگر زمان برنامه اجازه دهد، او همچنان از خلق جمله سازی (که البته ماهیت آنها اکثرا آوازی است) ابائی ندارد.

بخش اول از گوشه زابل را بشنوید

واقعا گفته شجریان که: دوست دارد تار شهناز را بدون تنبک گوش دهد، در این برنامه مصداق پیدا می کند.

بخش دوم از گوشه زابل را بشنوید

یاد از این مرغ گرفتارکنید ای مرغان
چون تماشای گل و لاله و شمشاد کنید

بخش سوم از گوشه زابل را بشنوید

بخش مخالف آواز که معمولا از بالا شروع می شود، از اکتاو پایین آغاز شده که خواننده آنرا با ملاحت خاصی اجرا کرده است.

قسمت اول گوشه مخالف را بشنوید

آشیان من بیچاره اگر سوخت چه باک
فکر ویران شدن خانه صیادکنید
شمع اگر کشته شد از باد مدارید عجب
یاد پروانه هستی شده بر باد کنید

قسمت دوم گوشه مخالف را بشنوید

در ادامه بخش مخالف، آواز اوج گرفته و در اوج (که اجرای آن واقعا مشکل است) صدای ایرج می گیرد ولی با مهارت در تحریر بعدی مشکل را جبران می کند و احتمالا به دلیل حس اجرا، مجریان این اثر متفق القول، تصمیم به ضبط مجدد نگرفته اند!

تغییر گوشه مخالف به مغلوب را بشنوید

پی نوشت
* بخشهای این برنامه:
پیش درآمد سه گاه از حسین خان اسمعیل زاده
(اجرا گروه سماعی به سرپرستی فریدون ناصری)
تار: استاد جلیل شهناز
آواز: ایرج
اشعار: ملک الشعرابهار
رنگ: استاد علی اکبر خان شهنازی (اجرای گروه سماعی)