سجاد پورقناد
چندی پیش به بهانه انتشار یک فایل تصویری از اجرای موسیقی ایرانی با سازی ابداعی («دل و دل» طراحی شده توسط محمدرضا شجریان)، بحثی در یکی از صفحه های فیس بوک پیش آمد که تبدیل به گفت و شنودی طولانی شد. پس از اتمام این بحث بعضی از دوستان تقاضا کردند که این نوشته در سایت باز نشر شود و امروز اولین قسمت این گفت و شنود را که پس از تغییرات و ویرایشی کلی آماده شده است می خوانید. به دلیل اجازه نداشتن از دوستانی که در بحث شرکت کرده اند و انتشار خصوصی این نوشته در جمع دوستان در یک صفحه شخصی، نام هیچ کدام از طرف های گفتگو در این نوشته نمی آید و تنها به جای نام دوستان «الف» و «ب» نوشته می شود و بخشهایی از نوشته های دوستان که به دلیل انتشار در سایت تغییر یافته است در (…) و “” نمایش داده می شود. برای مشخص تر شدن دو طرف بحث، نوشته های دوستان بر زمینه خاکستری و نوشته های نگارنده، در زمینه سفید نمایش پیدا می کند. *
گفتگو با اولین نظر من آغاز شد:
دوست عزیز اگر نگاهی به تاریخ سازهای بدوی در ۳۵۰ سال پیش اروپا، به قبل بی اندازید؛ از این نوع سازها بسیار می بینید. اکثرا این سازها از نظر آکوستیکی مشکلات بزرگی دارند. دلیل اش هم این هست که اصلا توسط یک سازگر آشنا با آکوستیک و حتی ریاضیات پیشرفته ساخته نشده اند. فراموش نکنید که اگر ویولون به اینجا رسید و تمام سازهایی مثل ربک، فیدل و ویول را کنار زد، به خاطر دانش علمی بالای آماتی پدر بود.
شما اگر روی کاسه عود و سه تار هم پوست بکشید، حتما صدای ویژه ای خواهید داشت ولی آیا یک عود پوستی می تواند در سه سیم بم در پوزسیون های ۳ و ۴ خوب بخواند؟
وقتی ویولون وارد ایران شده بود، افرادی برای شباهت بیشتر صدای این ساز با کمانچه، روی آن پوست می انداختند و به خیال خودشان نقص ویولون را حل می کردند، در صورتی که نمی دانستند که ممکن است در یک اکتاو صدایی با هارمونیک های بم بگیرند ولی ۳ اکتاو دیگر را با این کار به کلی از دست می دادند البته ویولون پوستی بارها و بارها از سازی که آقای شجریان ساخته اند برتر است چون حداقل طراحی اصولی در بخش کاسه طنینی آن رعایت شده.
بابک ثابتیان:
– به مشکلات آکوستیکی اشاره فرمودید اما بگویید برای رسیدن به صدای حقیقی در سازهای اصیل ایرانی تا کنون چه اقدام فنی دقیقی صورت گرفته؟ کدام ساز اصیل ایرانی غیر از سنتور هارمونیکهای بالا را به خوبی نشان میدهد؟ هیچکدام از نظر فیزیک صوت صدای کاملی ندارد. هیچ ساز اصیل ایرانی صدا دهی درستی ندارد و از نظر شفافیت با ویلن قابل قیاس نیست. حتی نوازندگان ویلن ایرانی هم از سیم های زه استفاده نمی کنند و اغلب یک پارچه ی بزرگ به ویلن وصل می کنند تا شفافیت صدا را کم کنند و صدای ویلن را از حالت اصلی خود به صدای تودماغی کمانچه نزدیک کنند میدانید چرا؟ چون ساز زدن با این سیمها مشکل است چون فالش نزدن با این سیمها مشکل است و فالشی ها به بهترین شکل شنیده میشود در حالیکه وقتی شما با کمانچه فالش میزنید مردم خوششان هم می آید!
– مقایسه ویلن با پشتوانه ای چند صدساله با سازی تازه متولد شده مثل این است که بگوییم چون برزیل فوتبال بازی می کند پس تیم ملی ایران باید تعطیل شود!
– لطفا توضیح بدهید منظورتان از اینکه فرمودید روی کاسه ی سه تار یا عود هم اگر پوست بکشیم صدای ویژه ای خواهیم داشت چیست؟ یعنی آیا این صدای ویژه چگونه صدایی خواهد بود خوب؟ بد؟ شفاف؟ تودماغی؟ کثیف؟ زیبا؟ زشت؟
– اذعان دارید که هیچ حرکت نوگرایانه ای بی اشکال نیست ولی آیا با منکوب کردن، موسیقی ما پیشرفت می کند؟ کدام ساز اصیل ایرانی راه چند صد ساله نمیروم همین سی سال اخیر که اینهمه توجه به این سازها شده به من بفرمایید کدام یک از این سازها از نظر آکوستیکی پیشرفت کرده اند؟
– هر کس آمده ابتکاری به خرج داده همه ی موسیقیدانان او را مورد حمله قرار داده اند … چرا باید سنتور ابداعی استاد قنبری مهر را برویم در موزه تماشا کنیم؟
* بعد از انتشار این مقالات بعضی از دوستان طرف بحث با تماس با نگارنده رضایت خود را برای انتشار نام هایشان اعلام کردند که در قسمت های مربوطه نام این افراد را می بینید.
۱ نظر