گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

در این واحد یکپارچه سه ایراد موجود است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد:

۱) در عرف موسیقی ایران شور می، سه گاه فا سری، چهارگاه سل به عنوان چپ کوک و شور لا، سه گاه سی کرن و چهارگاه دو به عنوان راست کوک شناخته می شوند که در واحد یکپارچه مرتضی حنانه بالعکس ارائه شده است. یعنی با فرض صحیح بودن کلیه عناصر این واحد یکپارچه، گام راست تحتانی وی باید یک پنجم بم تر و از نت سل (شروع دوبل گامی که پیش از این معرفی شد) شروع می شد.

۲) اگر مبنای یکپارچه سازی موسیقی امروزی ایران دوبل گام (ذی الکل مرتین) و قرار گیری دستگاه ها بر روی درجات این دوبل گام (شبیه آنچه در مدهای یونان صورت گرفته است) باشد آنگاه اینکه چند مد با فواصل مختلف بر روی یک درجه از دوبل گام ایجاد شده اند (که هیچ کدام با فواصل دوبل گام تطابق ندارند)، موجب گسسته شدن این واحد یکپارچه نیست؟ به عبارت دیگر اگر در این سیستم یکپارچه تغییر فواصل مجاز باشد، بر روی درجه چهارم می توان دستگاه ها، آوازها و گوشه های مختلفی را به عنوان چهارمین گاه در این سیستم معرفی کرد. بنابراین چنین تغییری در انگشت گذاری برای گذشتگانی که به خط نت آشنایی نداشته اند، چگونه موجب این نوع از نام گذاری شده است؟

۳) با توجه به اینکه ترکیبات اعداد با کلمه «گاه» انگیزه و روند اصلی تحقیقات مرتضی حنانه بوده است، با توجه به محل قرار گیری دوگاه، سه گاه و چهارگاه، گام راست تحتانی باید به عنوان یگاه معرفی می شده است. اما در سیستم یکپارچه مرتضی حنانه، دستگاه ماهور به عنوان یگاه شناخته شده است. این به هم ریختگی وقتی غامض تر می شود که دستگاه ماهور یا همان یگاه دقیقا از درجه ای شروع شده که چهارگاه آغاز می شود.

با توجه به اتصال گام راستی که مرتضی حنانه معرفی کرده است، در صورتی که با رسیدن به درجه چهارم سیستم فواصل تغییر کند، انگشت گذاری نیز تغییر خواهد کرد. به عبارت دیگر نظمی که قرار بوده از محل قرارگیری انگشتان بر پرده های ساز برقرار شود، به یک بی نظمی تبدیل شده است. در این بین وجود دستگاه همایون به عنوان رابط و دستگاه بینابینی نیز راه به بهبود نمی برد.

۴) در بررسی های مرتضی حنانه در مورد دوگاه و پنجگاه موجود در ردیف موسیقی ایران صحبتی به میان نیامده است و به همین دلیل تکلیف این دو گوشه (نفی یا تایید اصالتشان) در واحد یکپارچه معین نشده است.

بهبود واحد یکپارچه مرتضی حنانه
با استناد به مطالعات مرتضی حنانه و توضیحات مندرج در این مقاله، واحد یکپارچه ای که مرتضی حنانه معرفی کرده است، کمی تغییر خواهد یافت تا شاید قدمی رو به جلو باشد. برای این امر به همان دلایلی که مرتضی حنانه اشاره کرده است، گام راست به عنوان پایه در نظر گرفته خواهد شد. قابل ذکر است که این گام به صورت منفصل (ذی الاربع + طنینی + ذی الاربع) در نظر گرفته شده است.

سینا حسینی

سینا حسینی

دیدگاه ها ۲

  • انگشت گذاری درجات مهم بوده وگرنه علامات عرضی و تبدیلی مثل بکار و کرن و سری و دیز و بمل در قدیم نوشته نمی شده و این مشکلی ندارد.
    ضمنا حنانه براساس سنت انگشت گذاری قدیم به این چینش رسیده ، اینکه روی یک درجه سه تا دستگاه تشکیل می شود دیگر مشکل ایشان نیست باید از سازندگان ردیف بپرسید. آقای حنانه فقط آنچه موحود بوده را سامان داده آنهم به طریقی که به سنت قدیمیان احتمالا نزدیکتر بوده.

بیشتر بحث شده است