گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گاه های گمشده (۱۱)

دکتر مهدی برکشلی در وجه تسمیه نام «راست» بیان می کند که چون این مقام «بر روی درجات اصلی و بدون تغییر نواخته می شود» نام راست (به معنای درست) را به خود گرفته است. با این توضیح و هم چنین بر مبنای دوبل گام و معانی لغوی کلمات مرکب با «گاه»، که پیش از این بیان شد، فواصل راست در تمامی گاه ها ثابت و بدون تغییر در نظر گرفته شده است.

همانطور که قبلا ذکر شد در مقامات عرب هرگاه مقام راست به جای نت دو از سل آغاز شود، نام مقام یکاه (یگاه) خواهد بود.

به این دلیل یگاه (راست پنجم تحتانی) به عنوان مبنا انتخاب می شود. با این توضیح گام زیربنایی و گاه های مرتبط با آن (با توجه به کنکاش هایی که در ابتدای مقاله صورت گرفت) به شرح زیر خواهد بود. قابل ذکر است برای انطباق با مایه هایی که پیش از این ذکر شده اند، مقام یکاه مورد نظر از فا نوشته شده است که باز منجر به وجود ذی الاربع منتظم متتالی شده است. هم چنین علامت بملی که در روی نت می (درجه هفتم یگاه) وجود دارد به خاطر متغیر بودن این درجه از مقام راست است:



در شکل فوق مشاهده می شود در درجه چهارم (مقام چهارگاه) فواصل حاصله، فواصل بیات ترک است. در اینجا ذکر نکته ای از مقامات اعراب مفید خواهد بود:
در مقامات عرب، مقامی به نام جیهارکاه وجود دارد که از حیث فواصل منطبق بر مایه ای است که از درجه چهارم مقام راست مندرج در شکل فوق آغاز شود. این مقام در موسیقی اعراب نزدیکی قابل توجهی با آواز بیات ترک در موسیقی امروز ایرانی دارد.

حال اگر یکاه و سیکاه در موسیقی عرب همان یگاه و سه گاه ما باشند،

پس جیهارکاه نیز همان چهارگاه است. با این توصیف مشکلی که در عدم سنخیت فواصل چهارگاه با دیگر گاه های موجود در واحد یکپارچه مرتضی حنانه وجود داشت، تصحیح شد.



audio file
سماع جیهارکاه را با اجرای گروه صباح فخری بشنوید

با این توضیح شاید بتوان گفت که چهارگاهی که امروز مورد استفاده قرار می گیرد در گذشته نام دیگری داشته است و در گذر زمان، (شاید به خاطر شباهتش به سه گاه) نام چهارگاه را از آن خود کرده است.

همانطور که پیش از این گفته شد، نوع فواصل دانگ دستگاه چهارگاه امروزی در هفت صنف ملایم صفی الدین و یا هفت بحر عبدالقادر موجود بوده است.

در هر صورت بررسی این موضوع از دایره مطالعاتی این تحقیق فراتر است.

سینا حسینی

سینا حسینی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است