گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

سنتور و محدودیت‌ های صدای آن (۴)

با این تمهید، سنتوری که تا حدودی دارای صدا های کروماتیک بود، جزو سازهای ارکستر موسیقی ملی قرار گرفت و توانست بدون دنباله روی از سازهای دیگر (که معمولا به کار برده می شد) نقش خود را به طور مستقل ایفا نماید.

گرچه در ابتدا نوازندگی آن به نظر دشوار می رسید، ولی با ممارست دوستان نوازنده، نخستین پایه های همکاری این ساز در ارکستر استوار گردید و از آن پس با توجه به امکانات صدا های کروماتیک این ساز، قطعات مختلفی که از نظر مایه و مقام متفاوت بودند، در پی هم قابل اجرا گردید.

برای اطلاع بیشتر، صداها و وسعت این ساز که در سال ۱۳۳۷ ساخته شده، در زیر آمده است:

نت های بالا به شکل زیر در خرک های مختلف سنتور کروماتیک منظور شده بود:
برای شناسایی نت ها در این سنتور از کلید «سل» استفاده می شد.

در جهت ایجاد وسعت بیشتر و توسعه بخشیدن به فواصل این ساز در همان سال ساخت سنتور دیگری را با فاصله یک پنجم پایین تر پیشنهاد نمودم که قسمت بم آن دارای سیم های ضخیم تری بود و با نام «سنتور کروماتیک بم» مورد استفاده قرار گرفت. برای آشنایی بیشتر، وسعت و صداهای کروماتیک این ساز نیز در زیر نشان داده شده است:

نتهای بالا به شکل زیر در خرک های مختلف سنتور کروماتیک بم منظور شده برای شناسایی نت ها در این سنتور از کلیدهای «سل» و «فا» استفاده می شد.

در این سنتورها فقط هشت خرک سمت راست آنها دارای سیم زرد و بقیه سیمها همه سفید بودند.
باید یادآور شوم که علاوه بر به کارگیری خرک های اضافی بین سیم های زرد و سفید، تعداد خرک های سنتور کروماتیک تا یازده خرک و در سنتور بم تا سیزده خرک افزایش یافت.

بدین ترتیب بر حجم سنتورهای کروماتیک افزوده شد و از نظر صدادهندگی نیز تغییراتی را به دنبال داشت که نمی توانست زیاد مورد تأیید باشد. به خصوص که به علت عدم گنجایش کلاف ساز و نیز جهت جلوگیری از تداخل خرک ها، به ناچار برای هر خرک از سه سیم (به جای چهار سیم) استفاده شده بود که این موضوع خود از قدرت صدای آنها می کاست و تاحدودی ما را از صدادهندگی مورد نظر دور می ساخت.

ولی به هر حال راهی بود برای تجربه تأمین صداهای مورد نیاز ساز ملی که می بایست با شکیبایی لازم دنبال می شد و موارد مختلف آن مورد آزمایش قرار می گرفت.

ذکر این نکته ضروری است که در سال ۱۳۳۷ که قطعه «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر» را با همکاری دوست هنرمندم آقای فرامرز پایور تصنیف نمودم، به دلیل نوپایی و عدم دستیابی به صدادهندگی مورد نظر در سنتورهای کروماتیک، تصنیف این اثر برای سنتور و خرک (با همه محدودیت اش) انجام گرفت.

به ویژه که اگر قطعه ای برای ساز تکنواز و ارکستر نوشته می شود (به جز رعایت مسائل تکنیکی)، می بایست آن ساز از ظرفیت و کیفیت صدادهندگی بالایی برخوردار باشد تا بتواند در مقابل ارکستر توانایی و کارایی لازم را ارائه دهد.

ضمن این که از طرف آقای ابراهیم قنبری و کارگاه ساز به مرور تلاش هایی برای رفع مشکلات و نواقص سنتورهای کروماتیک به عمل می آمد، تا سال های زیادی که فعالیت ارکسترهای بزرگ هنرهای زیبا و وزارت فرهنگ و هنر ادامه داشت و نیز تا بیست و اندی سال بعد که هنرستان موسیقی ملی دایر بود، این ساز مورد استفاده کارهای جمعی در این واحدها قرار می گرفت.

حسین دهلوی

حسین دهلوی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است