علیرضا میرعلی نقی
موسیقى ایرانى در دوره او، تحولى را از سر مى گذراند و سردمداران این تحول، جوانانى هم سن و سال و یا قدرى بزرگتر از او بودند: لطفى، علیزاده، طلایى، فرهنگ فر و… نیز ذوالفنون و شجریان که سن و سالى بیش از همه داشتند و سابقه کار هنرى آنها نیز بیشتر از سایرین بود. دراین سالها، لحن و بیان خاص سنتورنوازى مشکاتیان شکل گرفت. بررسى عناصر و عواملى که کیفیت نوازندگى او را شکل داد، بحثى است تخصصى و از حوصله این یادداشت خارج است.
خود او بهتر از هرکس دیگر و بهتر از هرمحقق دیگرى، این موضوع را بشکافد و توضیح دهد، اما تاکنون سکوت کرده، چرا که شاید چنین پرسشى از او نشده است. تنها در یک مورد اشاره اى گویا دارد: «من تمامى نوارهاى زنده یاد رضاورزنده را به دست آوردم، با دقت بارها و بارها گوش کردم تا ببینم صداى سنتور چگونه دلنشین مى شود».
شایان توجه این که بین صدادهى و لحن و جملاتى که رضا ورزنده و پرویز مشکاتیان نواخته اند، مشابهت ظاهرى اصلاً حس نمى شود، ولى یک موضوع مشترک بین هردوى این نوازندگان وجوددارد. دستیابى به پیچ و خم هاى موسیقى ایرانى ولمس روح سنت اصیل بداهه نوازى، که درمضراب هاى هرکدام از این دو، ورزنده و مشکاتیان، به نحوخاص خود و متفاوت با دیگرى، طنین انداز شده و نشان مى دهد که سنت موسیقى ما، با همه محدودیتى که بدان نسبت مى دهند، چقدر در پرورش استعدادهاى خلاق و اعطاى فردیت بارز بدانها، گشاده دست و وسیع است.
مشکاتیان از بیست سالگى در کنسرتهاى مهم مرکز حفظ و اشاعه و گروههاى جدى موسیقى ایرانى، حضورداشت. به تحقیق، او جوان ترین استعدادى بود که درآن نسل دیده مى شد و از برجسته ترین آنها.
صداى زیباى سنتور او که آمیزه اى است از طنین بلورین و سکوت مخملین، درمتن صداى برخاسته از گروه نوازى هاى زیباى آن دوره، قابل تشخیص است. شیوه صحیح مضراب گیرى و نشستن پشت سنتور، شفافیت نت ها، سلیس بودن جملات، در اجرا و تکرار با سلیقه آنها در زیروبم هاى سنتور، شیرینى و حلاوت در نواختن ضربى ها، به اضافه کیفیاتى که قابل شنودند نه قابل نوشتن، مجموعه هنرى «سنتور مشکاتیان» را مى سازند. صداى ساز او، صدها تن از جوانان مشتاق و علاقه مند را به سنتورنوازى راغب و طالب کرده است. سهم مشکاتیان درمحبوب ساختن و اشاعه دادن سنتور، از این جهت، فراموش نشدنى است.
همه اینها، جداى از شخصیت «پرویز مشکاتیان آهنگساز» است. مى گویند سنتورنوازان بیشتر از دیگر نوازنده هاى سازهاى ایرانى، مایل به آهنگسازى هستند زیرا کمبودهاى فنى این ساز را درجاى دیگرى جست و جو مى کنند. پرویز مشکاتیان احتمالاً از این قاعده برکنار است.
چرا که سه تار را نیز درنهایت تسلط و با لحن خوش مى نوازد.
زمانى مى گفت: مى خواستم کمبودهاى یک ساز را در ساز دیگرى جبران کنم.
تسلط مشکاتیان را مى توان در نوار «ماهور» (همراه صداى محمدرضا شجریان) شنید و براى لحظاتى از یادبرد که او نوازنده بدعت گذار و استاد سنتور بوده است.
آهنگسازى براى او، رشته اى جداگانه ودنیاى غیروابسته به نوازندگیش بوده است. ساخته هاى او را در تقسیم بندى ساده اى، مى توان به دو قسمت کرد:
۱ـ آثار براى تک نوازى سنتور
۲ـ آثار براى گروه نوازى و براى خواننده آواز
۱ نظر