محمدرضا مقدم
بنابراین، نگاه قدیمگرای هدایت به تبیین تئوری موسیقی دستگاهی که خلاف جریان روزگار خود بوده و زبان گفتار ثقیل او از عوامل بنیادینی است که به مجمعالادوار در زمان حیات مؤلف و چند دهه پس از آن چندان که باید توجه نشده است. این حد که این بنده نیز انجام دادهام کافی نیست و بهعنوان مثال جلد سوم کتاب که به تئوری موسیقی دستگاهی اختصاص دارد شایستۀ یک بازنویسی به زبان روان امروزی و شرح است تا این منبع ارزشمند برای نسل کنونی بیشتر قابل استفاده شود.
دکتر مهدی برکشلی، فیزیکدان و موسیقیدان برجسته، شرحی بر مجمعالادوار نوشتهاند که متأسفانه تاکنون چاپ نشده است.
روحالله خالقی با شیوۀ نتنویسی هدایت موافق نیست و خط موسیقی غربی را بینالمللی میداند و اذعان میدارد نباید خط موسیقی شخصی باشد و چند علامت خاص موسیقی ایرانی هم چنانکه وزیری ارائه کرده است گویای نحوۀ اجرای تکنیکهای اجرای موسیقی ایرانی است.
اما اینکه هدایت و در دورههای بعد موسیقیدانان دیگر (نظیر مرتضی محجوبی) از نتنویسی الفبایی استفاده کردهاند و علائمی شخصی برای نگارش تکنیکهای موسیقی ایرانی در نظر گرفتهاند نشان میدهد تعدادی از موسیقیدانان ایرانی با نتنویسی حامل راحت نیستند و نتنویسی الفبایی را که در جهان نیز سابق بر نتنویسی حامل است ترجیح میدهند و راحتتر میدانند.
هدایت در ابتدای رسالۀ ابجدی در کتابت موسیقی مزایای نتنویسی خود را چنین شرح میدهد: به حامل، علامات عرضی دیز و بمل، خطوط اضافه بالا و پایین حامل، و کلیدهای مختلف که در هرکدام محل نت روی حامل با دیگری متفاوت است نیاز ندارد.
روش هدایت برای نگارش نتها با حروف ابجد با روش قدما متفاوت است و هدایت سعی در آسانکردن نتنویسی ابجدی کرده است، بدینترتیب که برای نتهای اکتاو اول از «ا» تا «یح» استفاده کرده و همین حروف را با قراردادن خط افقی (-) بالای حرف برای نتنویسی اکتاو دوم استفاده کرده و در اکتاو سوم نیز با قراردادن دو خط افقی (=). بدینترتیب، تعداد نتهای ابجد را محدود کرده (در روش قدما حروف ابجد مربوط به هر اکتاو با اکتاو دیگر متفاوت است و تعداد حروف الفبای نت این سیستم بیشتر از هدایت است.)
قدما برای نشاندادن کشش نتها از اعداد ۱ تا ۴ پایین حروف استفاده میکردند و هدایت کشش نتها را با علائم دولاچنگ، چنگ، سیاه و سفید نتنویسی غربی مشخص کرده است. بدینترتیب، نتنویسی هدایت تلفیقی از نتنویسی ابجدی (با تغییراتی) و نتنویسی غربی است. هدایت برای تکنیکهای مضرابی موسیقی دستگاهی علائمی را ابداع کرده که در دورههای بعد استفاده نشدهاند و مختص خود او مانده است.
هرچند نتنویسی هدایت امروزه متداول نیست، مطالعه و تسلط به آن برای افرادی که میخواهند از آوانگاری او از ردیف میرزاعبدالله به روایت مهدی صلحی (منتظمالحکما) استفاده کنند یا آنرا به نتنویسی حامل برگردانند ضروری است.
۱ نظر