محمد طریقت
نتیجه‌گیری
اگرچه در این پژوهش به‌بررسی نقش دف و دف‌نوازی در مراسم عرفانی و آیینی پرداخته شده امّا روند تغییر فرم‌های دف‌نوازی را می‌توان تا حدودی در ارتباط با نوع موسیقی دانست. موسیقی در یک طبقه‌بندی کلی به انواع باستانی، روستایی و شهری (رسمی) تبدیل می‌شود که هر کدام شامل شاخه‌هایی همچون: موسیقی مذهبی و عبادی؛ موسیقی سوگ یا عزا؛ موسیقی بزمی؛ موسیقی رزمی و موسیقی کار تقسیم می‌شوند. شاخه‌ها نیز به‌زیرشاخه‌های دیگر منتهی خواهند شد که خارج از موضوع بحث است.
دف، در مکتب خانقاه، ریشه در باورها و اعتقادهای دف‌نواز دارد و از جایگاه و منزلت خاصّی برخوردار است. باورهایی که برای درک و دریافت حقیقت از پیر و مرشد خود مدد می‌جویند تا مسیر کمال هموارتر شود. برای گذر از این مسیر، گاهی مریدان با تفکّر و تأمل طی طریق می‌کنند و گروهی نیز با طرب و سماع به این درک نایل می‌شوند. مقصد، یکی و آن قرب الهی است. دف نیز ابزاری است برای ایجاد سرمستی و بی‌خود شدن از خویشتن.
در مکتب خانقاه، آموزش به‌شکل سنّتی، نامدوّن و به اصطلاح سینه به‌سینه است که مریدان از طریق کشف و شهود به‌تحصیل دف‌نوازی می‌پردازند. از این منظر شباهتی بین موسیقی باستانی که ریشه در فرهنگ و تاریخ هر قوم و ملّتی است و دف‌نوازی خانقاهی با گرایش بر موسیقی عبادی وجود دارد.
همچنین دف، جایگاهی را در موسیقی عامیانه و محلّی آن منطقه همراه با آداب و رسومی متفاوت از خانقاه به‌خود اختصاص داده است که نحوه‌ی اجراء شامل: فرم دف‌نوازی، استفاده از حرکات نمایشی، تنوّع ریتم، پیروی از ملودی و… مختص این‌گونه از موسیقی است با محوریّت سوگواری، بزمی، رزمی و کار.
نوع سوّم که به‌موسیقی شهری یا رسمی معروف است، هر یک از سازها بر اساس علوم آهنگ‌سازی به ایفای نقش خود می‌پردازند. در این میان، دف نیز از اهمّیّت خاصّی برخوردار است. در این شیوه از دف‌نوازی، صدای ساز نسبت به‌شیوه‌های قبل باید در کنترل نوازنده و هماهنگ با ارکستر باشد. پس فرم ضربه‌ها، اطّلاعات موسیقایی و نحوه‌ی اجرای نوازندگان تغییر می‌کند؛ با علوم موسیقی آشنا می‌شوند و در صدد حفظ جایگاه خود، تابع قوانین آن هستند. لازم به‌ذکر است که در هر سه نوع از موسیقی، دف به اشکال تک‌نوازی، هم‌نوازی و گروه‌نوازی ارائه می‌شود.
منابع و مأخذ
کتاب‌ها
- احمدی، آشنا. (۱۳۹۷)، مقام‌های دف، چاپ اوّل، یزد: انتشارات یادداشت نو.
- بدلیسی، امیرشرف‌خان. (۹۷۶)، شرف‌نامه، چاپ اوّل، قاهره: نشر فرج‌الله زکی‌الکُردی.
- پهلوان، کیوان ۱. (۱۳۹۳)، دف و دایره، چاپ اوّل، تهران: انتشارات آرون.
- پهلوان، کیوان ۲. (۱۳۹۳)، موسیقی و ذکر، چاپ اوّل، تهران: نشر علم.
- تابانی، حبیب‌الله. (۱۳۸۰)، وحدت قومی کُرد و ماد، منشاء، نژاد و تاریخ تمدّن کردستان، چاپ اوّل، تهران: انتشارات گستره.
- توحیدی، عماد. (۱۳۷۶)، شیوه‌ی دف‌نوازی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سروش.
- توکّلی، محمّد‌ریوف. (۱۳۹۵)، تاریخ تصّوف در کُردستان، چاپ سوّم، تهران: انتشارات توکّلی.
- حلبی، علی‌اصغر. (۱۳۹۲)، احوال عارفان و طریقه‌های عرفانی، جلد دوّم، چاپ اوّل، تهران: انتشارات زوار.
- خاک‌طینت، احمد. (۱۳۸۳)، دف و دف‌نوازی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سوره‌ی مهر.
- درویشی، محمّدرضا. (۱۳۸۴)، دایره‌المعارف سازهای ایران، جلد دوّم، چاپ اوّل، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی-هنری ماهور.
- کاظمی، بهمن. (۱۳۸۹)، موسیقی قوم کُرد، چاپ اوّل، تهران: مؤسسه‌ی تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- کردستانی، محمّدمردوخ. (۱۳۷۹)، تاریخ مردوخ، چاپ اوّل، تهران: نشر کارنگ.
- کیانی، محسن. (۱۳۸۹)، تاریخ خانقاه در ایران، چاپ سوّم، تهران: انتشارات طهوری.
- محمّدی، بهروز. (۱۳۷۹)، دف و بزم‌های آن در تکایای قادری، چاپ اوّل، کرمانشاه: انتشارات ماهیدشت.
- مقرب صمدی، امیر. (۱۳۸۷)، مشق عشق، دفتر اوّل، چاپ اوّل، تهران: نشر تصنیف.
- نصرالله‌پور، علی‌اصغر. (۱۳۷۸)، سازهای کُرد، چاپ اوّل، کرمانشاه: انتشارات طاق‌بستان.
- نقیب‌سردشت، بهزاد. (۱۳۸۵)، سازشناسی موسیقی کُردی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات توکّلی.
مقاله‌ها
- اسدیان، پروانه. (۱۳۹۹)، سلسله معروفیه، شماره‌ی ۱۱ و ۱۲، تهران:فصل‌نامه‌ی آفتاب اسرار.
- پورمحمّدی املشی، نصرالله. جوانمردی، علیه. (۱۳۹۴)، نقش و جایگاه مشایخ طریقت در تحوّلات اجتماعی تاریخ معاصر کردستان، شماره‌ی دو، سال چهارم، تهران: پژوهش‌نامه‌ی تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- عظیمی، کیومرث. چلونگر، محمّدعلی. منتظرالقایم، اصغر. (۱۳۹۴)، بررسی دو متغیّر طریقت‌های صوفیه و مهاجرت بر گسترش تشیّع در میان کُردها در چند سال اخیر، شماره‌ی ۵۲ ، سال سیزدهم، قم: فصل‌نامه‌ی علمی-پژوهشی شیعه‌شناسی.
- علی‌جولا، الهام. (۱۳۷۰)، سلاسل صوفیه از منظر صاحب رشحات الغیبیه فی تحقیق طریق الصوفیه، شماره‌ی ۲۳۵، تهران: نشریه‌ی زبان و ادب فارسی.
- محمودی، هادی. (۱۳۹۶)، هورامی‌ها و ریشه‌های مردمانش salampaveh.ir
پایان‌نامه
- علیزاده، خدیجه. (۱۳۹۱)، طریقت نقشبندیه در کردستان ۱۲۰۰-۱۳۴۵ ه.ق/ ۱۹۲۵-۱۷۸۶ م، کتابیار پند دانشگاه شهید بهشتی.
گفت‌وگوهای محقّق
- پهلوان، کیوان. (۱۳۹۸)، در مورد انواع موسیقی، مرداد ماه، گفت‌وگوی تلفنی.
- حسینی، بهاالدین. (۱۳۹۹) و (۱۳۹۸)، در مورد سبک دف‌نوازی ایشان، شهریور و دی ماه، گفت‌وگوی حضوری، سنندج.
- حسینی، بهاالدین. (۱۳۹۹)، در مورد ادبیات کُردها، اردیبهشت ماه، گفت‌وگوی تلفنی.
- خاک‌طینت، احمد. (۱۳۹۸)، در مورد سبک دف‌نوازی ایشان، مهر ماه، گفت‌وگوی حضوری، تهران.
- سلامیه، عطاالله. (۱۳۹۹) و (۱۳۹۸)، در مورد سبک دف‌نوازی ایشان، شهریور و دی ماه، گفت‌وگوی حضوری، سنندج.
- عندلیبی، فرزاد. (۱۳۹۹)، در مورد سبک دف‌نوازی ایشان، دی ماه، گفت‌وگوی حضوری، سنندج.
- کاکی، حیدر. (۱۳۹۹)، در مورد آوازهای باستانی کردستان، بهمن ماه، گفت‌وگوی تلفنی.
- کریم‌خاوری، مهرداد. (۱۳۹۹)، در مورد سبک دف‌نوازی ایشان، آذر ماه، گفت‌وگوی حضوری، تهران.
- مرادی، منصور. (۱۳۹۸)، در مورد سبک دف‌نوازی ایشان، شهریور ماه، گفت‌وگوی حضوری، سنندج.
۱ نظر