روش ابداعیِ سلفژ هجاییِ «نام یکتا برای هر نت» در سیستم دوی ثابت (۱)

روش ابداعیِ سلفژ هجاییِ «نام یکتا برای هر نت (دیاتونیک و کروماتیک)»
در سیستم دوی ثابت

چکیده
دو روش جهانی معمول سلفژ، یکی با دوی ثابت و دیگری با دوی متحرک وجود دارد که اوّلی در ایران کاربرد دارد. روش‌های غیرمعمولتر، یکی سلفژ با شمارۀ درجۀ گام و دیگری سلفژ با هجای ثابت است و شیوه‌‌های غیر از این‌ها به ندرت یا در مناطق محدودی از جهان کاربرد دارد. هر یک از روش‌های ذکر شده دارای مواهبی است و ایراد‌هایی نیز دارد که از بازدهی سلفژ می‌کاهد. در روش ابداعیِ سلفژ هجاییِ «نام یکتا برای هر نت (دیاتونیک و کروماتیک)»، ذهن و زبان به کمک هم می‌آیند تا با کمک اشتراک ایجاد شده بین صدا و نام نت، به سرایش مؤثرتر نتها کمک کند و مباحثی در تئوری موسیقی مثل تنالیته‌‌های گوناگون و علامت‌های ترکیبی در سرکلید برای نمایش آنها، نت‌های آلتره، مدولاسیون و هر آنچه به صدای نت و نمایش زیرایی آن بستگی دارد، به طرز عملی‌تر و ملموس‌تر در روند سلفژ برای ما تداعی شده و به کار رود.

کلیدواژه‌ها: سلفژ، سرایش، Solfege ،Sight Singing، سلفژ با دوی ثابت، سلفژ با دوی متحرک

مقدمه
در سال ۱۳۹۰ پس از مواجهه با مشکلات سلفژ هجایی دوی ثابت در گروه‌های کر و کلاس‌های آموزشی و مطالعاتی که در زمینۀ روش تدریس موسیقی انجام داده بودم، ایدۀ شیوۀ سلفژ نام یکتا برای هر نت به ذهنم رسید و با الهام از نحوۀ نام‌گذاری نتها در سیسستم سلفژ دوی متحرک و تغییرات و اصلاحاتی در آن تا سال ۱۳۹۱ این روش را تدوین و تکمیل کردم و تا یک‌سال به این شیوه، نتها را برای خود می‌خواندم و از سال ۱۳۹۲ در محافل موسیقی و گروه‌های کر از آن استفاده کردم و با هنرجویانی که مایل بودند، آنرا آزمودم و در سال ۱۳۹۴ پیش‌نویس این مقاله را نوشتم و تا به امروز از آن برای خود و هنرجویان آواز و کُر استفاده می‌کنم.

در این مقدمه، روش‌های معمول سلفژ و نقد‌های وارد بر آن‌ها را می‌خوانیم و در بخش‌‌های بعدی روش پیشنهادی خود را مطرح و بررسی می‌کنم:
سُلمیزاسیون و سلفژ
به نام‌گذاری هر نت برای سرایش آن به‌طورکلی “Solmization” گفته می‌شود که هر منطقه (ایتالیا، انگلیس، امریکا، آلمان، هند، ایران، شرق دور و…) نام‌‌های خاص خود را داشته و آنچه امروزه برای خواندن نتها، جهانی شده، و خواستگاه آن ایتالیاست و در ایران نیز کاربرد دارد، «سلفژ» نامیده می‌شود. در ادامه، معمولترین و متکامل‌ترین روش‌‌های موجود در سرایش نتها را بررسی می‌کنیم:

روش سلفژ هجایی «دو»یِ ثابت
در سیستم «دو»یِ ثابت نت‌‌های C ،D ،E ،F ،G ،A ،B به ترتیب دو، ر، می، فا، سُل، لا، سی (تی) خوانده می‌شوند. در خواندن یک ملودی اسم هر نت بدون توجه به نشانه‌‌های تغییردهنده، بیان می‌شود.» (برکویتز، ۱۹۶۰م، ۱) در ایران این روش به‌کار می‌رود.

روش سلفژ هجایی «دو»یِ متحرک
در سیستم «دو»یِ متحرک (بدون در نظر گرفتن تنالیته)، «دو» همیشه مشخصۀ نت تنیک یا درجۀ یکم گام [ماژور] است. نشانه‌‌های تغییردهنده در تغییر آوا، به‌کار برده می‌شود. در این صورت گام کروماتیک بالارونده به این ترتیب می‌باشد: دو، دو-دیز، ر، ر-دیز، می، فا، فا-دیز، سل، سل-دیز، لا، لا-دیز، سی، دو.» (برکویتز، ۱۹۶۰م، ۱) [متأسفانه مترجم کتاب در ترجمه نیاورده ولی در متن اصلی آمده:] و از راست به چپ» به این‌صورت خوانده می‌شود: Do ،Di ،Re ،Ri ،Mi ،Fa ،Fi ،Sol ،Si ،La ،Li ،Ti ،Do .» (Berkowitz, 1960,1) «گام کروماتیک پایین رونده به این‌صورت است: دو، سی، سی-بمل، لا، لا-بمل، سل، سل-بمل، فا، می، می-بمل، ر، ر-بمل، دو.» (برکویتز، ۱۹۶۰م، ۱) و از راست به چپ» به این‌صورت خوانده می‌شود: Do ،Ti ،Te ،La ،Le ،Sol ،Se ،Fa ،Mi ،Me ،Re ،Ra ،Do.» (Berkowitz, 1960,1) در هنگام مدولاسیون، نت پایه، «دو» خوانده می‌شود و نام نت‌‌های دیگر گام بر اساس آن تغییر می‌کند. هدف این سیستم تأکید بیشتر روی رابطۀ بین درجه‌‌های گام و ایجاد احساس نسبت به تنالیته، حتی در هنگام تغییر نت تنیک است.» (برکویتز، ۱۹۶۰م، ۱) در این روش برای هر تنالیتۀ مینور، نت نوتیک را La می‌نامند و نامگذاری هر گام مینور با هر نت تونیکی که باشد، در هنگام سلفژ با اسامی نت‌های گام لامینور صورت می‌گیرد.