شهنواز تار ایران (۱)

نام و ساز استاد جلیل شهناز را هر وقت می شنوم بی اختیار به یاد جمله استاد عزیز و بزرگوارم پرویز یاحقی می‌افتم که می گفت: استاد شهناز دفتر تار نوازی را بست. گذشته از هر تعارف باید بگویم زمانی که این دو استاد بزرگ موسیقی ایران با هم می نواختند، اوج گوشه ها، حالت‌ها و نکات مینیاتوری موسیقی ملی در ذهن هر شنونده صاحب فهمی نقش می‌بست. استاد پرویز یاحقی در بین نوازندگانی که با آنها همکاری کرده از نظر تعداد بیشتر از همه با استاد جلیل شهناز نواخته است. چه در دهه های ۳۰ و ۴۰ و ۵۰ و چه سال های اخیر که سه گروه A و B و C را شامل می شود. در گروه A و B زنده یاد جهانگیر ملک با تنبک این دو بزرگوار را همراهی کرده و در سری C استاد امیرناصر افتتاح.

به‌حق باید گفت که به نظرِ من هیچ نوازنده‌ای به اندازه یاحقی قدرت برابری در همنوازی‌ها را با این استاد بزرگوار نداشته است، چراکه از یک سو در ساز شهناز جمله پردازی‌های زبر دستانه تسلط به ریتم، رنگ صوتی، تکنیک‌های مضرابی (شامل درآب، تک ریز و ریزهای متنوع ویبره‌ها و پنجه‌کاری و کنده کاری ها) وجود دارد و از سوی دیگر ویرابسیون‌ها آرشه‌های مختلف و کرشمه‌ها، زینت‌ها و ابداع کوک‌های مخصوص و جمله‌های قوی در ساز یاحقی دیده می‌شود که مشاعره‌ای را در نواخته‌های این دو استاد پدید می‌آورد. به عقیده من این اثر اوج قله بداهه‌نوازی در دو ساز ویولن و تار و به کلی در صحنه موسیقی ایران است. در زینت‌ها و ابداع کوک‌های مخصوص و جمله‌های قوی در ساز یاحقی دیده می‌شود که مشاعره‌ای را در نواخته‌های این دو استاد پدید می‌آورد.

به عقیده من این اثر اوج قله بداهه‌نوازی در دو ساز ویولن و تار و به کلی در صحنه موسیقی ایران است. در سال‌های اخیر استاد شهناز بیشتر از هر نوازنده‌ای غیر از همکاری در سه گروه A و B و C، در تکنوازی‌های متعدد دیگری به طور خصوصی که اغلب در منزل یاحقی ضبط شده با پرویز یاحقی همنوا بوده است و بدعت هر دو استاد در اجراها و تبدیل کوک‌ها در این گروه‌ها دیده می شود. به‌عنوان مثال اگر مثلاً در گروه ۸ در دستگاه شور قطعه‌ای در چپ کوک نواخته شده در گروه B در راست کوک و یا کوک‌های مخصوصی نواخته می‌شود. از طرف دیگر هر دو استاد به دستگاه‌های مهجوری چون نوا، راست پنج‌گاه و حتی مرکب‌نوازی‌های مختلف توجه دارند.

این نکته را هم باید یاد آور شوم که بسیاری از تکنوازی‌های مختلف این دو بزرگوار در سال‌روز فوت بزرگانی چون: استاد مهدی خالدی، استاد تاج اصفهانی و… به یاد آنها ضبط شده است که هم یا‌حقی و هم استاد شهناز سالها با این عزیزان همکاری مستمر داشته اند.